Tags
De Surinaamsche Artz. Jacob Voegen van Engelen. Paramaribo: W. Poppelman, 1786.
Op deze plek hebben we vaker geschreven over de zeldzaamheid van vroege zg. ‘Paramaribo imprint’; in Paramaribo uitgegeven drukwerken. Van bepaalde 17e of 18e eeuwse in Suriname gedrukte boeken zijn er nog maar enkele exemplaren in bibliotheekcollecties. Maar er is een categorie drukwerken waar de tand des tijds nog verwoestender is geweest. Zo zijn er van een aantal kranten en tijdschriften helemaal geen exemplaren meer te vinden. Een bijzonder tijdschrift dat aan het eind van de 18e eeuw in Suriname het licht zag was De Surinaamsche Artz. De naam van het tijdschrift werd ontleend aan een 18e eeuws Duitse periodiek. Het blad verscheen voor het eerst in 1786 en werd gedrukt bij W.H. Poppelmann in Paramaribo.
Sea Captains Carousing in Surinam. John Greenwood (1755)
De uitgever tevens hoofdredacteur van dit blad was Jacob Voegen van Engelen (1755-1803). Hij was de zoon van een Harlingse predikant Cornelis van Engelen en Adriana Cornelia van Voegen. Jacob studeerde aan medische faculteit van de Leidse universiteit. Na zijn promotie is Duisburg werd hij als hulp-stadsgeneesheer in Leiden aangesteld. Hij werkte mee aan de zg Dordtse Jaarboeken. Maar na een conflict begon hij in 1779 zijn eigen tijdschrift Genees-, Natuur- en Huishoudkundig Kabinet dat in Leiden werd uitgegeven. In 1784 vertrok Voegen Van Engelen naar Suriname om er een betrekking als lector aan het ‘s-Lands Hospitaal te aanvaarden. Maar hij speelde ook een belangrijke in het maatschappelijk leven. Zo werd hij de eerste voorzitter van het genootschap De Surinaamsche Lettervrinden. Later werd hij ook voorzitter van de vrijmetselaarsloge Concordia. Ook vervulde hij verschillende functies in het koloniale gezag. Hij was o.m. Raad bij het Hof van Justitie. Maar hij had ook aandelen in verschillende plantages en was hij betrokken bij de handel in slaven. In 1787 adverteerde hij met ‘Een Party Nieuwe Kust Slaaven, onlangs aangebragt met het schip Vergenoegen, Kapitein R. Goodwill, zynde allen gezond!’.
In september 1786 verscheen het eerste nummer van De Surinaamsche Artz. Over een periode van twee jaar verschenen dertien afleveringen. Aan het eind van de 18e eeuw verschenen er in Europa (en dus ook in Suriname) tijdschriften die probeerden aan de groeiende honger naar kennis op allerlei terrein te voldoen. Zo ging het in De Surinaamsche Artz vaak om medische kwesties maar ook om de flora en fauna, of invloed van de weersomstandigheden op het menselijk gestel (uiteraard gaat het hierbij om Europeanen). De Bovenlanden (de hoger gelegen delen) in de kolonie Suriname zijn volgens De Surinaamsche Artz zeer ongezond. De Para-kreek is zelfs beroemd vanwege de hoge ouderdom van haar bewoners en het lage sterftecijfer. De lucht en het water zijn er, zo wordt geschreven, bevorderend voor het herstel van zenuwzieken. Slechts enkele voorzieningen ontbreken er om in dit gebied een kuuroord (Spa) voor heel Paramaribo te maken. In het tijdschrift is opvallend veel aandacht voor gezondheid en hoe men voorkomen kan vroegtijdig het loodje te leggen. In vroeger tijden stond Suriname bekend als een plek waar veel Europeanen al snel na aankomst stierven door het klimaat en de ongezonde leefwijze. Europese mannen maakten zich schuldig aan te veel en ongezond eten, het drinken van grote hoeveelheden alcohol en losbandigheid. Vandaar dat Voegen van Engelen schreef: “Niettegenstande dat alles egter leeven de Inlandsche Vrouwen hier zeer gezond, zyn doorgaant zeer wel in ’t vleesch, en hebben veelal eene gezonde kleur, zo dat men wel eens van Surinaame gezegd heeft dat dit Land het Graf der Mannen en het Paradys der Vrouwen was.”
Dankzij G.A. Lindenboom verscheen er in 1981 een facsimile uitgave van dit tijdschrift bij uitgeverij Rodopi (G.A. Lindeboom , Introduction to: J. Voegen van Engelen, De Surinaamsche Artz 1786-1788. Amsterdam: Editions Rodopi).
Carl Haarnack
Zie ook: Geschiedenis der Geneeskunde. Jacob Voegen van Engelen, medisch journalist; “De Surinaamsche Artz”. Prof. Dr. G.A. Lindeboom. In: Nederlands tijdschrift voor geneeskunde 125 (1981) 1044-1049.
Buku - Bibliotheca Surinamica 