Een aantal van de boeken uit mijn verzameling gaat over het verschijnsel taal. Daar heb ik een zekere voorliefde voor. Ik denk dat het is omdat taal natuurlijk een grote rol speelde in het emancipatie-proces van de zwarte bevolking van Suriname. Maar ook omdat juist Suriname zo’n ingewikkelde samenleving was met zoveel verschillende talen van verschillende Europeanen, van slaven en indianen. Religie speelt ook een grote rol bij de eerste geschreven werken in het Sranan Tongo. De missionarissen van de Evangelische Broedergemeente begonnen met het vertalen van bijbelteksten in het Sranan Tongo.
Het zou nog heel lang duren alvorens er literaire teksten in deze taal zouden verschijnen. Aan de ene kant probeerden de koloniale machthebbers zich te bedienen van het Sranan om met de slaven te communiceren. Aan de ander kant probeerden zij het onderwijs (lezen en schrijven) te dwarsbomen. Een aantal boekjes in vogelvlucht:
Pikin Spelle en leri-beokoe vo da evangelische broedel-gemeente (sic!). Paramaribo, 1849. Dit is een extreem zeldzaam ABC-boekje in het Sranan Tongo. Het bevat o.a. regels voor de spelling. Opmerkelijk dat er in de titel van het boekje al direct twee spelfouten te vinden zijn. ”Een klein leerboekje voor de negers van Suriname”, zo werd het boekje genoemd. Het A.B.C.-boekoe was een leerboekje voor het onderwijs aan de slaven door de zendelingen van de Evangelische Broeder Gemeente (Hernhutters), geschreven in het Sranantongo. Het boekje kwam voor het eerst uit in 1832. In 1844 kwamen er scholen voor slaven, (die voor die tijd geen onderwijs mochten volgen), en de voertaal op die scholen was Sranan.
(Omschrijving van het veilinghuis Beijers in Utrecht waar ik dit kocht:
ABC BOOK — PIKIN SPELLE en leri-beokoe (sic!) vo da evangelische broedel-gemeente. Paramaribo, 1849. 40 pp. Sm-8º. Or. printed wrps. Extremely rare abecedarium from Surinam in Sranan. This work contains spelling rules as well as a catechism. According to Voorhoeve & Donicie, Bibliographie du Négro-Anglais du Surinam (1963), nr. 208, this is probably the sixth edition (1st ed. 1832). – Not in NCC. No copy found elsewhere).
(cover)
(‘Ala soema doe zondoe’ – les uit het ‘leri boekoe’)
H.C. Focke, Neger-Engelsch woordenboek. Leiden, P.H. van den Heuvell (1855).
(cover Focke)
Neger-Engelsch woordenboek. H.C. Focke (1855). Leiden, P.H. van den Heuvel. Dit boekje was compleet toen ik het bij een antiquariaat op de Singel in Amsterdam kocht, maar lag helemaal los. Bij een boekenrestaurateur is het opnieuw in de oorspronkelijke band gezet. Het is de originele linnen band, blind-stamped met goudopdruk. Dit was het eerste Neger-engelse / Nederlandse woordenboek. Eerder schreef C.L. Schumann het Neger-Englisches Wörterbuch in 1783, maar dit was natuurlijk Neger-engels/Duits woordenboek. Hendrik Charles Focke (Paramaribo 1802-1856) nam actief deel aan het culturele leven in de eerste helft van de 19e eeuw in Suriname. Hij werd voor zijn opvoeding en studie naar Nederland gestuurd. Hij promoveerde in Utrecht in de rechtsgeleerdheid. Omstreeks 1834 keerde hij naar Suriname terug waar hij als advocaat en later lid van het gerechtshof werd. Daarnaast was hij botanicus en muziekkenner. Hij was betrokken bij de oprichting van het toneelgezelschap Thalia. Ook was hij gedurende een aantal jaren redacteur van de Surinaamsche Almanak. Niemand was ‘dieper in de geheimenissen dezer taal’ doorgedrongen dan Mr. H.C. Focke.
(fragment uit woordenboek Focke)
Proeve eener handleiding om het Neger-Engelsch, zoo als hetzelve over het algemeen binnen de kolonie Suriname gesproken wordt, gedurende de reis derwaarts te leeren verstaan en spreken; onmisbaar voor elken Nederlander, die zich met der woon aldaar denkt te vestigen, en zamengesteld ten dienste van jonge zeevarenden, kolonisten en van het zendingshuis te Rotterdam. A.. Helmig van der Vegt, Amsterdam, P.N. van Kampen, 1844.
Contemporary vellum,= perkament, waarbij de originele papieren band bewaard is gebleven. Bijzonder is dat dit een heel vroeg taal-instructie boekje in in het Sranan Tongo.
_____________________________________________________
Dit is een woordenboekje Nederlands-Urdu. Ik heb dit boekje nooit eerder gezien. Het is gedrukt in Pakistan (Lahore) en bestemd voor de moslim-gemeenschap in Suriname maar het is een Nederlands woordenboek. Veel multi-cultureler en internationaler dan dit kan het toch bijna niet?
Woordenboek Nederlandsch-Oerdoe. Alhadj. Abdr. B. Jaggoe. Muslim Missionary Surinam. 1e druk. Printed by Mirza Mohammed Sadiq at the Ripon Printing Press Bull Road Lahore and Published by Malik Siraj Din & Sons, Kashmiri Bazar. Lahore. Pakistan. 1951.
_________________________________________________
WULLSCHLÄGEL, H.R. Deutsch-Negerenglisches Wörterbuch. Nebst e. Anhang, (mit 707) Negerenglische Sprüchwörter (odo’s) enthaltend. Löbau, 1856.
Rare dictionary of German-Negro English, the lingua franca in Suriname (Dutch Guiana). E. It also contains a list of 707 so-called odo’s (proverbs). Heinrich Rudolf Wullschlägel (1805- 1864) was a German missionary (Hernnhutter) at the Evangelischen Brüdergemeine in Suriname , botanist en linguist . He was eductaed in Niesky, Saxen (Germany). And studied theology in Gnadenfeld, Silesia.
From 1844 to 1847 he lived on Antigua, from 1847-49 in Jamaica and during the years 1849-1855 in Paramaribo, Suriname. Overthere he was heading the missionary of the Unitas Fratrum – The Moravian Church. He collected botanical collections and wrote about the so-called ‘negro english’. This is a very early dictionary in Suriname. Simon Emmering published a facsimile edition.
This first edition in found only in a few private collection and libraries.
340 pp. Half leather binding
______________________________________________
NEDERDUITSCHE ZAMENSPRAKEN VOOR DE ZENDINGS-SCHOLEN IN SURINAME. Paramaribo, 1864.
This is a very early Dutch-Sranan Tongo book published in Paramaribo, Suriname. An early conversational guide to Sranan Tongo, the Creole of Suriname, printing sixty conversations in Sranan with parallel Dutch translations. OCLC locates only two copies, one at the University of Amsterdam and one at Yale. Of this rare and interesting Suriname imprint Buku – Bibliotheca Surinamica owns a later (second?) edition from 1889.
_______________________________________________
Zie ook:
zie ook:
Andere belangrijke werken over taal die hier niet onvermeld mogen blijven zijn o.a.:
- A. Donicie, De creolentaal van Suriname (1959).
- Encyclopaedie der Karaiben behelzend, taal, zeden en gewoonten dezer indianen. Ahlbrinck W. C.s.s.R. Amsterdam, KAW, 1931.Zeldzaam. Prachtige illustraties. 555 + 160pp.
- Echteld, J.J.M. The English words in Sranan. Groningen, 1962.
- Donselaar, J. van. Woordenboek van het Surinaams-Nederlands. Utrecht, 1977.
- Lichtveld, U.M. en J. Voorhoeve. Suriname: spiegel der vaderlandse kooplieden. Zwolle, 1958
- Rens, L.L.E. The Historical and Social Background of Surinam’s Negro-English. Amsterdam, 1953.
- Hugo Schuchardt, Die Sprache der Saramakkaneger in Surinam. Amsterdam, 1914.
- Arends, Jacques & Perl, Matthias. Early Suriname Creole Texts. A Collection of 18th-century Sranan and Saramaccan Documents. Madrid / Frankfurt, 1995.
- Margot van den Berg. A grammar of early Sranan. Amsterdam, 2007.
- Eithne Carlin & J. Arends (eds.). Atlas of the languages of Suriname. Leiden: KILTV Press, 2002.
- Eithne Carlin. A Grammar Of Trio: A Cariban Language Of Suriname. 2004.
Buku - Bibliotheca Surinamica 