Lydia Maria Child (1802-1880)

Tags

abolitionism, English, geschiedenis, Slavery, West-Indies

Narrative of Joanna, An Emancipated Slave, of Surinam. [Lydia Maria Child] Boston: Isaac Knapp, 1838

         &

The Oasis.  Mrs. Child, Published by Benjamin C. Bacon, Boston, 1834

Lydia Maria Child (1802-1880)

Onlangs werd er op een veiling in New York een bijzonder boek geveild: Narrative of Joanna, An Emancipated Slave, of Surinam (1838). Dit boek is gebaseerd op de liefdesgeschiedenis uit het bekende achttiende eeuwse standaard werk van John Gabriël Stedman: Narrative of an Expedition Against the Revolted Negroes of Surinam (1796). Deze ‘Narrative’ is hét belangrijkste ooggetuigenverslag van de slavernijgeschiedenis in Suriname dat Stedman schreef op basis van een dagboek dat hij tussen 1772 en 1777 bijhield. Stedman maakte deel uit van de troepen van kolonel Fourgeoud die, 800 man sterk, door stadhouder Willem V naar Suriname waren gestuurd, om de opstand van weggelopen slaven de kop in te drukken. Voor iedereen die de geschiedenis van Suriname wil bestuderen is dit boek verplichte kost. Voor verzamelaars vormen de verschillende edities van Stedmans verhaal (het werd vertaald in het Nederlands, Duits, Frans, Zweeds, Italiaans) én de boeken die hierop gebaseerd zijn (ik noem ze gekscherend Stedmania), dankbare verzamelobjecten.

Joanna (uit: Narrative of Joanna, 1838)

Narrative of Joanna, An Emancipated Slave, of Surinam werd samengesteld door Lydia Maria Child (1802-1880). Child was een Amerikaanse abolitionist, streed voor vrouwenrechten maar ook een schrijfster en journalist. Zij wordt gerekend tot de meest invloedrijke 19^e eeuwse Amerikaanse schrijfsters. In dit boek beschrijft zij de relatie tussen de Surinaamse slavin Joanna en Stedman die vijf jaar duurde. Zij gebruikte hiervoor stukken die Stedman over deze relatie schreef aangevuld met haar eigen commentaren. Het is één van de vroegste voorbeelden van een abolitionistische vertelling. Door deze publicatie werd de strijd voor afschaffing van de slavernij in de VS gekoppeld aan Suriname. Stedman veroordeelde zelf weliswaar de gruwelijke uitwassen van de slavernij maar was natuurlijk geen abolitionist. De Narrative of Joanna vormt volgens literatuurwetenschappers ook het begin van zg. ‘miscegenation literatuur’ waarin ‘inter-raciale’-huwelijken en sexuele relaties worden gevierd.

Geboortehuis van Lydia Maria Child

Child erkent dat Stedman ‘extremely kind-hearted’ was en het goed voor had met de Afrikanen. Zo had Stedman een slavin zweepslagen bespaard door te betalen voor het servies dat zij per ongelijk had laten vallen. Maar Child ook grijpt op verschillende momenten haar kans om Stedman te bekritiseren en terecht te wijzen. Zo meld zij dat waar Stedman spreekt over ‘rebellerende negers’ zij zich haast te zeggen dat het hier, in de geest van de Amerikaanse revolutie, in feite gaat om een ‘independent republic of coloured citizens’ die dagelijks in omvang toeneemt door de aanwas van weggelopen slaven.

De feministische stellingname van Child blijkt uit het volgende: Zij schrijft dat Stedmans huwelijk met Joanna en Stedman een oprecht eerbetoon was aan haar karakter. Toch vind ze dat hij zich te vaak verontschuldigt voor zijn gevoelens en zijn handelen, en noemt hij Joanna nooit zijn vrouw. Over de kwestie dat Joanna niet met Stedman naar Engeland gaat speculeert zij dat ze mogelijk aanvoelde dat hij zich voor haar zou schamen. Als Stedman, zo schijft Child, aarzelt om zijn liefde, admiratie en dankbaarheid jegens Joanna in Engeland te tonen, dan is hij in ieder geval man genoeg om zich te schamen, dat toe te geven.

Dit curieuze boek waarin de strijd voor de afschaffing hand in hand gaat met die voor verbetering van de rechten van de vrouw is uitermate zeldzaam. Een paar Amerikaanse universiteitsbibliotheken hebben een exemplaar. In Europese bibliotheken kon ik niet één exemplaar lokaliseren. Het exemplaar dat bij Bonhams in New York geveild werd stond in de catalogus voor US$1000,- tot US$1500,– Omdat dit een slecht exemplaar was met scheuren en zelfs ‘loss of text’ zag ik van aanschaf af.

In 1834 verscheen hetzelfde verhaal in een bundel, ook van Lydia M. Child, onder de titel The Oasis (Boston: B.C. Bacon, 1834). In deze bundel staat de abolitionistische beweging centraal. Behalve het verhaal van Joanna vinden we in dit aan de voorvechter van de afschaffing van de slavernij opgedragen boek, William Wilberforce, nog meer over Suriname. Zoals bijvoorbeeld het hoofdstuk Three Coloured Republics of Guiana. Ze bedoelt daarmee de republiek van de Oukas (Aukaners) aan de Boven Marowijne, The Seramicas (de Saramaccaners) aan de Bovenloop van de Saramaccarivier en wat zij noemt The Cotticas. De bundel staat vol met illustraties, verhalen en gedichten. Zo vinden we er The History of James Bradley, an Emancipated Slave; Scipio Africanus; The Hottentots; The Slave Trade; The Infant Abolitionist; Cornelius of St. Croix; History of Thomas Jenkins en nog veel meer verhalen over slavernij en bevrijding. Een ‘must have’ iedereen die een slavernij-collectie wilt aanleggen. De collectie Buku Bibliotheca Surinamica heeft van deze nog zeldzamere 1834 bundel een exemplaar weten te bemachtigen.

Carl Haarnack

zie ook:

https://bukubooks.wordpress.com/joana-stedman/

https://bukubooks.wordpress.com/2012/02/11/joanna2/

 

 

 

Leerrijke avond uren voor de jeugd (1819)

Tags

Dutch, fiction

Leerrijke avond uren voor de jeugd. Amsterdam : W. Brave, 1819.

Onlangs verwierf Buku Bibliotheca Surinamica op een veiling in Amsterdam een bijna tweehonderd jaar oud kinderboek: Leerrijke avond uren voor de jeugd. Het boek is door een aantal raadsels omgeven. Zo is er bijvoorbeeld geen vermelding van het verschijningsjaar. Uit onderzoek weten we dat het voor het eerst verscheen in 1819 bij uitgever Wouter Brave in Amsterdam. Over Brave (familie van Iwan Brave?) weten we niet veel meer dan dat zijn drukkerij/uitgeverij op de Zeedijk was gevestigd. Op een wijkkaart (Burgerwijk no. 1) uit ca. 1795 vinden we het wapenschild van ene Wouter Brave. Nergens in het boek wordt een auteursnaam vermeld. Het lijkt erop dat de uitgever voor deze bundeling van korte verhalen geput heeft uit bestaande publicaties. Dat weten we in elk geval zeker voor het verhaal De Gedwongen Koop waarin een Lord Pelham gedwongen wordt een wit konijntje te kopen. Dit verhaal vinden we terug in verschillende Engelse, Duitse en Nederlandse tijdschriften.

collectie:  Beeldbank Stadsarchief Gemeente Amsterdam

Maar onze belangstelling gaat uit naar slechts één verhaal uit de bundel. Het kreeg de titel mee De Tamboer. Hoofdpersoon is Koenraad Edelman die zich op twaalfjarige leeftijd vrijwillig aanmeldt bij een regiment dat op het punt staat om naar Suriname te vertrekken. Daar valt hij na aankomst direct op bij de gouverneur en vooraanstaande planters vanwege zijn levendigheid, vrolijkheid en beleefdheid (ook is hij zeer slim). Eén van de belangrijkste en welvarendste plantage-eigenaren neemt hem al snel in dienst. Hij leerde vervolgens Engels, Duits en Frans en over het reilen en zeilen van het werk op de plantage. Maar, misschien nog wel belangrijker, hij kon moeiteloos en bijzonder goed met de slaven omgaan. Als een groep opstandige weggelopen slaven de plantage overvalt, slaagt Koenraad erin zijn werkgever te beschermen door één van de slaven dood te schieten. Als beloning krijgt hij een stuk grond van de plantage waarop hij zijn eigen gewassen mag verbouwen. Als Koenraad vervolgens trouwt met de dochter van de rijke plantage-eigenaar, is zijn financiële toekomst verzekerd. Na terugkeer in Europa koopt Koenraad een ‘buitengoed’ voor zijn ouders.

Een dergelijk avontuur komen we in verschillende soorten en maten tegen in de Surinaamse literatuur. Wie naar gelijkenissen zoekt, zal bijvoorbeeld veel herkennen in het levensverhaal van Joachim Nettelbeck, die in de achttiende eeuw eeuw een aantal reizen naar Suriname ondernam. Zo heet het schip van Nettelbeck Die Hoffnung en het schip van onze Koenraad De Hoop. Het probleem is echter dat Nettelbeck zijn biografie pas in 1823 publiceerde, terwijl De Tamboer in 1819 verscheen.

De Tamboer is een voorbeeld van hoe de verhalen over Suriname in de literatuur gebruikt werden. In dit geval staat het opvoedkundige aspect voorop. De kleine Koenraad sloeg de adviezen van zijn ouders in de wind en vroeg in een brief zijn ouders om vergeving. Uit dankbaarheid stuurde hij zijn ouders een baaltje koffie en later kocht hij zoals gezegd voor hen een buitenhuis. Natuurlijk leren we hier niets over de geschiedenis van Suriname. Dit is een schoolvoorbeeld van een verhaal uit het dominante Europese perspectief. Geen woord over het leven van de slaven die op de plantage het zware werk verrichten, noch over het waarom van het weglopen van slaven.

Maar voor bibliofielen is het natuurlijk een zeldzame parel. Nog steeds vinden verzamelaars oude en onbekende boeken die we aan de Surinaamse bibliotheek kunnen toevoegen. Dit boek verscheen in twee verschillende uitvoeringen: één met gekleurde platen die 18 cent kostte; en een exemplaar met platen in zwart-wit voor de prijs van slechts 15 cent. Er verschenen een tweede en een derde druk (in de jaren ’30 van de 19^e eeuw). Toch is het boek vrij onbekend gebleven en is er niet eerder over het Surinaamse avontuur van Koen Edelman geschreven. Het aantal bibliotheken dat over een exemplaar beschikt, is op de vingers van één hand te tellen.

Carl Haarnack

 

Zie ook: Joachim Nettelbeck

 

 

 

Herinneringen mijner Reizen. Van Lennep Coster (1836)

Tags

binnenland, Dutch, travel, West-Indies

Herinneringen mijner Reizen naar onderscheidene Werelddeelen. G. van Lennep Coster. Amsterdam: J.F. Schleijer, 1836.

In de jaren 1819-1821 bezocht Van Lennep Coster, kapitein ter zee, de Nederlandse bezittingen in Afrika en het Caraïbisch gebied. In 1836 publiceerde hij het verslag van deze reis in Herinneringen mijner Reizen naar onderscheidene Werelddeelen. Hoewel Van Lennep Coster uitvoerig verhaalt over zijn avonturen in Afrika, de Nederlandse Antillen, de Noordzee en het Middellandse Zeegebied, zijn wij hier natuurlijk vooral geïnteresseerd wat hij over Suriname te vertellen heeft. Vooral de persoonlijke avonturen en observaties (zaken die we in de archieven niet terugvinden) hebben onze aandacht. Zo schrijft hij over een reisje in december 1819 met een groot gezelschap van dames en heren naar de plantage Geertruidenberg. Plantagedirecteur was ene heer Valkenaar en de administrateur was ene Veeckens. Hoewel de tentboot door zes ‘Negers’ werd geroeid, schrijft de auteur dat het gezelschap door het varen hongerig was geworden. Over het eten hoefde men niet te klagen. ’s Ochtends begon men met een kop thee om zes uur ’s morgens. Dan werd er gewandeld, gereden of gevaren om tegen 12 uur een déjeuner à la fourchette (brunch, ch) te genieten. Daarna werd er een pijp gerookt en gerust om zo de hitte voorbij te laten gaan. Om vier uur volgde dan een theetafel waarbij iedereen gekleed moest aanschuiven. Tenslotte volgde om acht uur het diner al dan niet gevolgd door dans.

Ansichtkaart plantage Geertruidenberg (ca. 1903)

Op oudejaarsdag kreeg de slavenbevolking bakkeljauw, pijpen, tabak en ‘eenige snuisterijen’, zodat ook zij nieuwjaar konden vieren, zo schrijft Van Lennep. Op nieuwjaarsdag verschenen de slaven en slavinnen, goed gekleed, en begonnen muziek te maken en te zingen en te dansen. Muziek werd gemaakt op holle boomstronken waarover een vel was gespannen, anderen sloegen met stokjes op een blok terwijl de vrouwen met kleine kalebassen schudden. De dames dronken punch gemaakt door het uitpersen van zure oranjes in een tobbe waarbij jonge rum of dram en water werden toegevoegd. De mannen dronken alleen dram. De huishoudster van de directeur trakteerde de ‘negerinnen’, zo schrijft Van Lennep, op een glas wijn en gaven zij elkaar geschenken. Hij kon de muziek en het gezang maar matig waarderen omdat hij het typeert als een ‘verschrikkelijk geraas’ dat men wel even kan aanhoren maar men er op den duur doof van kan worden.

Op een volgend bootreisje naar het Commewijnegebied, de Cottica en Perica, werden verschillende plantages bezocht: o.a. Aconoribo, Onvergenoegd, Lugtenburg, Halle in Saxen, de Eendragt en plantage Kokswoud. Op deze laatste plantage heerste grote reinheid die geheel voor rekening kwam van de directeur Confalie (Comvalius?). Deze had, hoewel hij ‘mulat’ was (zo schrijft Van Lennep), grote orde op de plantage geschapen die met smaak was aangelegd. Op plantage Kweekhoven was een ‘ouderwetse’ Duitser genaamd Stabach directeur. Deze liet hem de boom zien waar enige dagen eerder een ‘Neger’ zich opgehangen had. De oorzaak was , zo veronderstelde men, verliefdheid of jaloezie.

Opvallend is dat de auteur schrijft dat er een ‘brik’ dat onder Hollandse vlag voer in Paramaribo aankwam. Het schip vervoerde maar liefst 478 slaven die afkomstig waren van St. Thomas. Officieel was de slavenhandel sinds 1818 al verboden. Er was in Paramaribo een Gemengd Gerechtshof ingesteld dat moet toezien op naleving van dit verbod. Maar de verkoop van slaven gewoon openlijk plaats. De slaven werden naar een loods gebracht waar zij gereinigd werden. Daarna kwamen particulieren en administrateurs de ‘koopwaar’ bezichtigen. De prijzen varieerden van fl. 800,- tot fl. 1000,- per slaaf. Maar klaarblijkelijk was er grote schaarste aan slaven want er werd geloot wie er mocht kopen. Degene die won gaf de slaven hun namen en zond ze naar zijn plantage.

Van Lennep Coster besteedt veel aandacht aan de rechtvaardiging van de slavernij. Deze typisch eind 18^e/ begin 19^e eeuwse begint met de bewering dat de slaven in Suriname het eigenlijk beter hebben dan in Afrika (misschien zijn  ze wel aan de dood ontsnapt) en eindigt met de stelling dat het nog vele jaren zal duren alvorens de Afrikanen een niveau van beschaving bereikt hebben om hun broeders als mensen te beschouwen. Maar ik zal u de rest besparen.

Wel in interessant dat de auteur vlak na de grote brand van 1821 in Paramaribo was. De brand van uitgebroken in het huis van ‘de ontvanger’ Thomas dat op het Gouvernementsplein stond. Meer dan 390 huizen gingen in vlammen op. Ook de Gereformeerde kerk en de Katholieke kerk, het Hof van Politie, de Weeskamer en de Waag bleven niet gespaard. De schade werd berekend op fl. 7 a fl. 8 miljoen guldens. Velen waren geruïneerd en er was een groot gebrek aan woonruimte. De vader van de auteur, die in Paramaribo woonde en wiens huis ook verloren was gegaan, had het geluk een kamer te vinden. Deze was, zo schrijft Van Lennep Coster, door een ‘kleurling’ afgestaan. Dit werd in deze tijden van schaarste beschouwd als een teken van goedheid en vriendschap.

Carl Haarnack

Fort Zealandia (gravure uit het boek van Van Lennep)

zie ook: Vier maanden in Suriname (1915)

Almanak van Vernuft en Smaak (1793)

Tags

Dutch, Slavery

Almanak van vernuft en smaak, voor het jaar MDCCXCIII (1793). Amsterdam: Wed. J. Doll. 

We hebben  het hier vaker gehad over de afwezigheid van een debat over de slavernij in de 18e eeuw. In Engeland, Frankrijk en Duitsland vinden we tal van auteurs, wetenschappers en filosofen die zich bogen over dit belangrijke vraagstuk. Ook in de 18e eeuwse Nederlandse literatuur moeten we met een vergrootglas zoeken naar teksten waarin de auteurs zich kritisch uitlieten over het systeem van slavernij.

Maar als we dan dergelijke bronnen tegenkomen is het ook goed daarbij stil te staan en die voor een groter publiek toegankelijk te maken. Onlangs verwierf de collectie Buku Bibliotheca Surinamica op de veiling van veilinghuis Bubb Kuyper in Haarlem een exemplaar van de Almanak van vernuft en smaak uit 1793 (Amsterdam, Wed. J. Doll). In deze almanak vinden we twee prachtige kopergravures waarin de slavenhandel centraal staat.

Deze gravures zijn ‘bewerkingen’ van het bekende tweeluik over de slavernij dat George Morland (1791) een paar jaar eerder schilderde.  Beweerd Morland liet zich hiervoor inspireren door een gedicht van Williams Collins uit 1788 (maar anderen spreken dit tegen):

‘Two British captains with their barges came,
And quickly made a purchase of the young;
But one was struck with Ulkna, void of shame,
And tore her from the husband where she clung……’

Het eerste werk kreeg de titel mee Execrable Human Traffic or the Affectionate Slaves dat Morland in 1788 schilderde. Twee jaar later voege hij het schilderij African Hospitality  daar aan toe. In dit schilderij liet zien hoe Afrikanen een aantal Europeanen dat schipbreuk geleden had te hulp schoot. Dat schilderij moest het contrast met de brute onderwerping van Afrikanen tot slaven onderstrepen. Beide schilderijen werden regelmatig gecopieerd, ook in etsen en gravures, en werden ingezet om de abolitionistische beweging te ondersteunen.

George Morland (1763-1804) door Henry Robert Morland in ca. 1780 geschilderd.

Gravure uit de Almanak van vernuft en smaak (1793); gemaakt naar het schilderij African Hospitality van George Morland.

In de almanak vinden we behalve de twee gravures ook het gedicht De Slavenhandel. Van dit gedicht dat ondertekend is met de initialen T.K. (wie hier achter schuilgaat is mij onbekend. Suggesties graag naar surinamica @ gmail. com) geven we hier het eerste en het laatste strofe weer:

De Slavenhandel 

Bataven in wier fiere harten,/ De vrijheids min haer zetel bouwt,/
Die ’t stael des wreedsten dwinglands tarten/
Zijn snoode borst doorboren zoudt!/
Heel de aerde roemt dat stout vermogen,
Maer ziet met neêrgeslagen oogen,
Dat de Indiaen uw kluisters draegt;
Kunt gij die vonk der vrijheid dooven-
Uw’ evenmensch een recht ontrooven,
Waer naer gij zelf zoo hevig jаеgt?…..

[….]

Kom droog de bron van zoo veel tranen,/Schoon de eigenaer van lafheid riep;
Vergruis den boei der Afrikanen,-
Maek hen zoo vrij als God hen schiep,
Dan zal geen slaaf zijn lot vervloeken,
In moord noch oproer redding zoeken,
Of vlugten naer een zandwoestijn;
Dan zullen allen wederkeren-
Met ons den waren God vereeren,
En Neerland eeuwig dankaar zijn.

T.K

Gravure uit de Almanak van vernuft en smaak (1793), gemaakt naar het schilderij van George Morland Execrable Human Traffic of the Affectionate Slaves

 

George Morland. African Hospitality (1789). Olie op doek. Menil Foundation Collection (Houston)

Op dit schilderij zien we hoe Europeanen die schipbreuk hebben geleden liefdevol worden opgevangen door Afrikanen. Dezelfde Afrikanen die later door Europeanen als slaven verkocht zullen worden en naar West-Indische plantages versleept zullen worden.

George Morland. Execrable Human Traffick; or The Affectionate Slaves (1789). Olie op doek. Menil Foundation Collection (Houston)

Op dit schilderij zien we een tafereel, ergens op de Afrikaanse westkust, waarbij een Afrikaanse familie wordt gescheiden. Een Afrikaanse man die zijn handen gevouwen heeft wordt vastgehouden door twee Europese slavenhandelaren. Eén zwaait met een stok. De vrouw en kind van de Afrikaan worden door een andere Europeaan weggevoerd. Op de achtergrond zien we een slavenschip. Volgens Hugh Honour (The Image of the Black in Western Art, 1989, pp.181-9)  was Morlands schilderij de eerste waarop we een scene uit de slavenhandel zien. Onbekend is waar het schilderij zich bevindt maar een replica bevindt zich in de Menil Foundation (Houston, Texas).

Beide schilderijen zijn iconische beelden geworden voor de  strijd tegen de Trans-Atlantische slavenhandel. Zoals gezegd zijn deze beelden vaak bewerkt en gebruikt in anti-slavernij publicaties, zoals onze bijzondere almanak van 1793. De Nederlandse abolitionistische beweging was klein en weinigzeggend. Maar er waren desondanks, ook in de 18e eeuw tekenen van anti-slavernij krachten die weinig aan de oppervlakte komen. Dat de slavernij in Nederland pas relatief laat werd afgeschaft is waar. Maar een publicatie als deze (het gedicht De Slavenhandel en en gravures) in de Almanak voor vernuft en smaak uit 1793 is een vroege bijdrage aan het ontstaan van een abolitionistisch sentiment in Nederland dat in de 19e eeuw pas meer vorm kreeg.

Carl Haarnack

 

Verzameling van aardige en verstand opscherpende anekdoten (1814)

Tags

Dutch

Verzameling van aardige en verstand opscherpende anekdoten. Een St. Nikolaas-geschenkje voor de jeugd. Rotterdam, J. Hendriksen, [1814].

Kortgeleden werd er op een internetveiling van Catawiki een 19^e eeuws kinderboek aangeboden. Het ging hier om een bijna 200 jaar oud boekje dat als Sinterklaasgeschenk voor de jeugd bedoeld was: Verzameling van aardige en verstand opscherpende anekdoten. Een St. Nikolaas-geschenkje voor de jeugd ( Rotterdam: J. Hendriksen, 1814). Nog in juni van dit jaar werd het zelfde exemplaar op de veiling van Zwiggelaar aangeboden maar bleef daar onverkocht. Het is soms onvoorspelbaar waarom een boekje op de ene veiling blijft liggen en het op de andere veiling een veelvoud opbrengt van de oorspronkelijke richtprijs. De verzamelaar van boeken heeft nu eenmaal te maken de wonderbaarlijke en soms onbegrijpelijke wegen die boeken nu eenmaal afleggen.

‘St. Nikolaas is een plegtige en vrolijke dag voor de kinderen in ons vaderland’, zo schrijft Hendriksen in zijn Voorberigt. Het is bedoeld ter uitspanning (vermaak) voor de jeugd hoewel de opscherping van het vernuft niet vergeten is. Dat laatste kunnen we in deze tijd natuurlijk goed gebruiken. In dit ‘Sinterklaasgeschenk’ is Zwarte Piet nog in geen velden of wegen te bekennen. Het boek bevat maar liefst 219 korte, vaak grappige, anekdotes. Maar om in de Buku-collectie te worden opgenomen moet een boek natuurlijk op zijn minst een link hebben met de koloniale geschiedenis in Suriname. In dit St. Nicolaasgeschenk vinden we onder een verwijzing naar Stedman, de belangrijkste 18^e eeuwse chroniqueur van het leven in de kolonie Suriname. Het hoofdstukje heeft de titel ‘Soortgelijk’ omdat in het stukje ervoor het verhaal wordt verteld van een Doctor Wade uit Dublin. Iemand stal verschillende keren geld uit zijn kas. Hij kon de dader ontmaskeren door een geopende fles wijn tegen de deur van zijn kast te plaatsen zodat de degene die hem opendeed de wijn over zich heen kreeg.

Kapitein Stedman verzon ook een list om de dief te ontmaskeren die zijn suiker gestolen had. Daarbij maakte hij gebruik van het bijgeloof van de mensen die voor hem werkten. Suiker was in de 18^e eeuw het belangrijkste product dat de plantagemaatschappij voortbracht. Het werd soms ook gebruikt als betaalmiddel. Hendriksen schrijft dat Stedman zijn ‘negers’ bijeen riep. ‘Daarna bromde hij eenige onverstaanbare woorden uit, en maakte zulke gebaren, alsof hij een matig toovenaar was’. Stedman vertelde dat er binnen enige minuten een papegaaienveer uit de neus van de suikerdief zou groeien. Hierop verborg hij zich in zijn tent en hield iedereen in de gaten. Iedereen hield zich kalm maar er was er één die van tijd tot tijd aan zijn neus voelde. De dief was ontdekt.

John Gabriel Stedman die tussen 1772 en 1777 in Suriname verbleef. In 1796 publiceerde hij zijn Narrative of a Five Year Expedition Against the Revolted Negroes of Surinam.

Over het bijgeloof van de uit Afrika afkomstige slaven zijn veel interessante boeken geschreven. Dit boekje is zo leuk omdat hier om een adaptatie van Stedman gaat. Daarom komt dit boekje terecht in de deelcollectie van mijn verzameling die ik voor het gemak maar ‘Stedmania’ genoemd heb. Het belang van de publicatie van Stedman’s Narrative is groot. Er verschenen zoveel vertalingen en bewerkingen van dat deze nog lang niet allemaal in kaart zijn gebracht. Richard en Sally Price hebben een uitstekende poging gedaan alle edities van Stedman op te nemen in hun onvolprezen Narrative of a Five Years Expedition against the Revolted Negroes of Surinam, by John Gabriel Stedman, edited and with an introduction and notes by Richard Price and Sally Price (Johns Hopkins University Press, 1988). Maar de lijst van titels waarin stukjes uit Stedman bewerkt zijn is veel en veel langer.  De Verzameling van aardige en verstand opscherpende anekdoten van J. Hendriksen uit 1814 is er maar een voorbeeld van. In Engelse, Duitse, Franse, Zweedse, Italiaanse en Nederlandse teksten moeten er nog tientallen van soortgelijke adaptaties te vinden zijn.

Carl Haarnack

surinamica @ gmail.com

zie bijvoorbeeld ook:

Stedman & Joanna

Reize naar Surinamen (1799)

Curious Adventures

Roomsch-Catholijke Catechismus (1847)

Tags

Language, Onderwijs, religie

Roomsch-Catholijke Catechismus of Kort Begrip der Christelijke Leering in de Neger-Engelsche Taal voor de Kolonie Suriname met de Gebeden van den Nooddoop de Morgen en Avondgebeden [….] Amsterdam: C.L. van Langenhuysen, Singel, in den Berg Tabor, no. 465, 1847.

In het jaar 1735 kwamen de eerste Moravische Broeders, de Herrnhutters, aan in Suriname. Dat kon gebeuren omdat Graaf Nikolaus von Zinzendorff, de leider van deze piëtistische beweging, bevriende relaties had het bestuur van de Geoctroyeerde Sociëteit van Suriname. Kort daarna, in 1740, gaf de gereformeerde kerkenraad in Amsterdam toestemming voor de oprichting van een Lutherse gemeente in Paramaribo. Suriname werd door velen gezien als een protestantse kolonie en moest dat vooral blijven. Pas aan het eind van de 18^e eeuw kreeg de Rooms-Katholieke kerk in Suriname voet aan de grond. Voorwaarden voor de vestiging van een katholieke gemeente waren dat hun kerk er niet als kerk uit mocht zien, zij uit de buurt van gereformeerden en luthersen moesten blijven én zij zich niet met de slaven mochten bemoeien.[i]

Katholieke Kerk in Paramaribo en een begrafenis processie (1839)

Op 21 november 1817, binnenkort 200 jaar geleden, arriveerde de Amsterdamse priester P. Wennekers in Paramaribo. Hoewel Wennekers al in 1823 in Suriname overleed heeft hij toch in belangrijke mate zijn stempel op de katholieke kerk in Suriname kunnen zetten. Hij richtte in Nederland een liefdefonds op om in Paramaribo een school te stichten en om slaven vrij te kopen. Ook leerde hij Sranan Tongo om met de slavenbevolking te kunnen communiceren. Aan hem hebben we dan ook dit prachtige Sranan Tongo-boekje te danken. Het is in een groen linnen bandje gevat en de bladsneden zijn verguld.

Zoals te verwachten vinden we in het boekje teksten als:

“Mi Gado, mi Masra! Alla ogri disi mi ben doe, dee hatti mi foetroe, bikasi nanga datti mi ben trobbi joe, mi Gado!”

Maar het boekje bevat ook aanwijzingen voor de missionarissen die in het Nederlands zijn opgesteld:

“Indien het een nieuwe Neger is, die de taal nog niet goed verstaat, brengt men hem inde opene lucht, wijst men met hand naar den Hemel, om hem God in zijne groote werken te doen kennen …..”.

Dit maakt het boekje niet alleen interessant voor taalkundigen die het Sranan Tongo bestuderen maar ook voor historici die iets proberen te begrijpen van het leven in de slaventijd.

Kankantrieboom Suriname (Benoit, 1839)

Dat het katholicisme niet altijd door alle slaven met gejuich zal zijn ontvangen mag blijken uit het volgende. Op 24 juli 1821 werd op de plantage La Ressource een Kankantri omgehakt. Deze katoenboom (na Busi Gado) werd door slaven vereerd. Wennekers noemde deze boom een Afgoderij Boom. Op de plek waar de boom stond werd het Heilige Kruis geplant. In zijn boekje publiceerde hij Gezang ter Eere van het H. Kruis (Na Kownu fraga tiki), een vertaling van het Latijnse Vexilla Regis. Hij droeg dit lied op aan Mejufrrouw Anna Martina van Gelderland, eigenares van La Ressource aan de Saramacca.

In den Berg Tabor. De boekwinkel/uitgeverij van C.L. van Langenhuyzen op de hoek van de Singel (nu no. 434) en de Beulingstraat (Beeldbank Stadsarchief Gemeente Amsterdam)

Het boekje werd in 1847 uitgegeven door C.L. van Langenhuysen die gevestigd was aan het Singel 434 in Amsterdam (hoek Beulingstraat). Het is herdruk van het boekje dat Wennekers in 1822 bij Tetroode in Amsterdam liet verschijnen. Dit exemplaar uit de Buku-collectie werd, zo blijkt uit de handgeschreven ex-dono op het titelblad, geschonken door Jacobus Groof (die meer dan twintig jaar in  Suriname werkte) aan frater J. van Vree. Deze laatste was president van het seminarie van Warmond waar Grooff theologie gestudeerd had. Dat is ook direct het geheim hoe het kan dat dit boekje in zo’n goede staat bewaard is gebleven: het is nooit blootgesteld aan de Surinaamse klimatologische omstandigheden. Er zijn maar weinig gedrukte bronnen met teksten die in het Sranan Tongo zijn geschreven. Daar moeten we zuinig op zijn. In Suriname zijn de exemplaren die ooit door katholieke missionarissen zijn meegebracht allang verdwenen. In Nederland beschikken alleen de bibliotheken van de universiteit van Leiden en Maastricht over een exemplaar.

Carl Haarnack

[i] Zie: Joop Vernooij, De regenboog is in ons huis. De kleurrijke geschiedenis van de r.k. kerk in Suriname. p. 14 e.v.

De Manja. C. van Schaick (1866)

Tags

fiction, plantages, Slavery

De Manja. Familie-tafereel uit het Surinaamsche volksleven. C. van Schaick. Arnhem: D.A. Thieme, 1866.

Hoewel deze rubriek misschien anders doet vermoeden bestaat er eigenlijk relatief weinig Nederlandse literatuur waarin slavernij het thema is. Een bijzonder klein gedeelte daarvan is geschreven door auteurs die zelf in Suriname hebben geleefd en gewoond. Deze roman van Cornelis van Schaick, De Manja, verscheen precies 150 geleden, in 1866. Van Schaick heeft vanaf 1852 meer dan 10 jaar in Suriname geleefd. Hij werd geboren in 1808 in Amsterdam en werd in 1851 door de koning benoemd tot predikant in Suriname.

Plantage in de Commewijne (G. Voorduin ca. 1860)

Dat Van Schaick zich met opgave in het culturele leven van Paramaribo stortte mag blijken uit het feit dat hij voorzitter van de vrijmetselaarsloge Concordia werd, hij schreef gedichten en proza. Ook was hij betrokken bij de oprichting van het tijdschrift West-Indië. Mede vanwege zijn grote gezin had hij het niet breed en moest hij wel wat extra geld verdienen met het schrijven van stukken. In 1864 keerde hij met zijn vrouw en acht kinderen terug naar Nederland.

Gezelschap bij de Manjaboom op plantage Morgenstond, Suriname. Anoniem, ca 1910 (collectie: Rijksmuseum)

Het verhaal in De Manja draait om de geschiedenis van de familie van de overste L. De slavin Rosalie speelt een belangrijke rol in deze familie. Zij genoot, als slavin van Missie Mathilda, een bevoorrechtte positie. Zij mocht in de ‘bottelarij’ eten wat van de tafel van de ‘Massera’ kwam. Zij hoefde niet te slapen in de ‘Negerhuizen’ maar sliep op de kamer van haar ‘pikien-Missie’ en ging als een halve dame gekleed. Ook hield Rosalie toezicht op de vrouwelijke bedienden in huis. Dit leidde natuurlijk tot afgunst en jaloezie bij andere slavinnen. De kokkin Maria heeft een plan bedacht om wraak te nemen op Rosalie. Zij heeft een plannetje om op ‘sokorati’ (chocola) die de familie iedere zondag na de kerk drinkt te vergiftigen. Rosalie moet dan, omdat zij als schuldige zal worden aangewezen, in ongenade vallen. Maar de oude slaaf James hoort toevallig van de snode plannen van Maria als zij zegt: “Kraboe-dagoe mi sa kiri joe! Joe Rosalie!” James vertelt van wat hij gehoord heeft aan zijn meester, de overste L. Hierop wordt Maria gestraft en James krijgt zijn vrijheid.

Als er tijdens een feest op de plantage ergens in de Commewijne geen champagne meer is, slaat de overste Rosalie in het gezicht. Ondanks het feit dat zij altijd heeft klaargestaan voor haar missie wordt zij door haar geminacht. Zij besluit om Mathilda uit wraak ziek te maken door haar manja’s voor te schotelen die besmet zijn. Rosalie had ze in doeken en verband van een met lepra besmette patiënt gewikkeld.  Mathilde raakte besmet met de ergste ‘boasie’ (lepra) die er was; de zogenaamde ‘natte melaatsheid’. Zij werd al snel naar de leprozenopvang Batavia gebracht waar zij snel overleed.

Verpleegden in leprozerie (ca. 1900)

De Manja is een zeer zeldzame 19^e eeuwse roman. Het verscheen in Arhem bij D.A. Thieme als 64^e deel van de Guldens-editie, een volksuitgave die voor 1 gulden werd verkocht. Maar weinig exemplaren hebben de tand des tijds overleefd. Slechts vier Nederlandse universiteitsbibliotheken hebben een exemplaar. In Suriname is er nooit een exemplaar opgedoken ( honderd jaar geleden was er zelfs niet in de Koloniale Bibliotheek een exemplaar te vinden). Het boek is bijzonder interessant omdat we er veel dialogen in tegenkomen die in het Sranan Tongo zijn weergegeven (met een Nederlandse vertaling in de voetnoot). Van Schaick heeft zich goed verdiept hebben in de taal en cultuur van de slavenbevolking. Hij geeft ons een inkijkje in het leven op de plantage, het leven van slaven, de feesten en de begrafenisrituelen. Misschien is deze roman nog wel het meest bijzonder vanwege haar kritische houding ten opzichte van slavernij. In de Nederlandse literatuur zijn dergelijk boeken maar dun gezaaid. Alleen al daarom verdiend het meer aandacht dan het de afgelopen 150 jaar heeft gekregen.

Carl Haarnack

 

Titelblad De Manja (collectie Buku BS)

Slaven en vrijen. Van Hoëvell (1854)

Tags

Dutch, Illustrated Books, plantages, Slavery

Slaven en vrijen onder de Nederlandsche wet. W.R. van Hoëvell. Zaltbommel: Joh. Noman en Zoon,  1854.

Wolter Robert baron van Hoëvell werd geboren in Deventer in 1812. Hij overleed in 1879 in Den Haag. Tussen 1837 en 1848 was hij predikant in Batavia, het huidige Jakarta in Indonesië. Van 1849 tot 1862 was hij lid van de Tweede Kamer. Na deze periode bleef hij tot zijn dood lid van de Raad van State, adviesorgaan van de regering en de hoogste bestuursrechter van Nederland.

Litho uit Slaven en Vrijen (1854)

In 1854 verscheen zijn boek Slaven en vrijen onder de Nederlandsche wet. Dit is één van de belangrijkste boeken uit de Surinaamse bibliotheek. Samen met de Max Havelaar (1860) vormt het de belangrijkste 19^e eeuwse aanklacht tegen het Nederlandse beleid in de koloniën. Met zijn publicatie beïnvloedde Hoëvell in belangrijke mate het debat over de afschaffing van de slavernij in Suriname. Hij is zelf nooit in Suriname geweest maar heeft op basis van koloniale verslagen en informanten een boek samengesteld over de erbarmelijke levensomstandigheden van de slaven in Suriname (bijna 40.000 in aantal) en de marrons die zich in de binnenlanden ophouden. Die informanten worden niet bij naam genoemd omdat, zo geeft Hoëvell aan, de kans bestaat dat zij gevaar lopen door de acties van de tegenstanders van de afschaffing van de slavernij. Het boek biedt volgens de auteur ‘alléén waarheid en niets dan waarheid voor; dat wil zeggen: van den toestand der maatschappij in Suriname, voor zooveel de slavernij betreft, heb ik een waarachtig en getrouw tafereel trachten op te hangen’.

Plantage directeur met Creolenmama en slavenkinderen

Slavernij hoort volgens hem niet thuis in een land dat zegt christelijk te zijn. Zijn boek is doorspekt met verhalen over hoe slaven soms wreed gestraft werden om kleinigheden en vaak zonder enige reden. Op de vaak ver van Paramaribo afgelegen plantages is er nauwelijks toezicht door het koloniaal bestuur en spelen zich afschuwelijke taferelen af. Zo vertelt Hoëvell over een plantage waar een kalfje dood wordt geboren. De directeur is woedend en laat de slaaf Herman straffen. Hij wordt zonder eten en drinken op de zolder van de koffieloods opgesloten. De volgende dag wordt hij gedwongen toe te zien hoe de ‘creolen-mama’, en de kinderen die aan haar toevertrouwd zijn, spijzen nuttigen en water drinken. Als de vrouw en de dochter van Herman de plantage-directeur om vergiffenis vragen probeert deze zich aan de dochter te vergrijpen. De moeder smeekt hem dat niet te doen omdat zij te jong is. De directeur neemt wraak en laat Herman een zoute haring brengen. Hongerig als hij is verslindt Herman de haring. Maar het zout brandt in zijn mond en maag. “En zijne foltering werd heviger met ieder oogenblik; en al het bloed scheen zich in zijn hoofd te verzamelen; en zijne oogen puilden hem uit het hoofd; en zijn borst hijgde van benaauwdheid en angst…” Uiteindelijk verkiest Herman uit wanhoop de dood en springt uit het zolderraam.

Herman op de zolder van de koffieloods (zie links onder de graat van de haring)

Het is eigenlijk een wonder dat dit boek bij het grote publiek vrijwel onbekend is. Het boek is uitermate zeldzaam en is alleen in de 19e eeuw herdrukt. De litho’s in dit boek zijn van een zeldzame schoonheid. Alleen daarom al zou iedere Surinamica-verzamelaar, iedere bibliotheek, het Nationaal Archief in Suriname en ook het Ninsee in Amsterdam,  een exemplaar van dit iconische boek moeten bezitten. In alle jaren dat ik boeken over Suriname verzamel ben ik het slechts twee keer tegengekomen. Zelfs de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag beschikt niet over een eerste druk.

Carl Haarnack

 

Originele uitgeversomslag van de eerste druk van Slaven en Vrijen onder de Nederlandsche Wet (1854)

 

zie ook:

Geschiedenis van Suriname door J. Wolbers

Judges, Masters, Diviners: Slaves’ Experience of Criminal Justice in Colonial Suriname

 

Kurzgefasste Neger-Englische Grammatik (1854)

Tags

Duits, EBG, German, Language, religie

Kurzgefasste Neger-Englische Grammatik. H.R. Wullschlägel. Bautzen: Ernst Moritz Monse, 1854.

Heinrich Rudolf Wullschlägel (1805-1864) werd uit Duitse ouders geboren in Sarepta, nu onderdeel van Volgograd in Rusland. De Moravische Broeders (Evangelische Broedergemeente of Herrnhutters) hadden Sarepta in 1765 opgericht. Wullschlägel werd opgeleid aan de opleidingsinstituten van de Evangelische Broedergemeente in Niesky (Saksen) en Gnadenfeld (Silezië). In 1844 vertrok hij als missionaris naar het Caraïbisch gebied. Eerst werkte hij van 1844 tot 1847 in Antiqua en vervolgens in Jamaica. Maar vanaf 1849 werkte hij in Paramaribo waar hij het hoofd werd van de Evangelische Broedergemeente (EBG) in Suriname.

Gebouwen van de Missie in Paramaribo (ansichtkaart ca. 1910)

Wullschlägel was behalve missionaris ook botanicus en taalkundige. Voor ons is vooral dat laatste interessant omdat we twee belangrijke Sranan Tongo taalboeken aan hem te danken hebben. In 1854 schreef hij Kurzgefasste Neger-Englische Grammatik, waarin hij een overzicht geeft van de grammatica van het Sranan Tongo. Hij vergelijkt de regels van de taal met die van zijn eigen moedertaal het Duits. Het werd in 1965 door de Amsterdamse antiquaar Simon Emmering opnieuw in facsimile uitgegeven. Slechts twee jaar later publiceerde Wullschlägel een Duits-Sranan Tongo woordenboek: Deutsch-Negerenglisches Wörterbuch. In dit woordenboek neemt hij een lijst op met maar liefst 707 odo’s. Van deze lijst hebben latere odo-boeken dankbaar gebruik gemaakt.

Titelblad Kurzgefasste Neger-Englische Grammatik  (Bautzen: 1854)

De Surinaamse taal is, zo schrijft Wullschlägel, een mengeling van Engels, Nederlands, Portugees, Frans, Duits en enkele ‘Negerworten’. De taal leert men het beste door deze te spreken. Maar voor diegenen die hiervoor niet in de gelegenheid zijn (zoals missionarissen die zich in Duitsland voorbereiden op een verblijf in Suriname, ch) heeft hij dit boekje gemaakt. De R en de L worden, volgens Wullschlägel, voortdurend door elkaar gehaald en het is bijna onmogelijk het onderscheid in uitspraak tussen deze twee letters aan de bevolking van Suriname (‘Die Neger’) uit te leggen. Misschien dat we uit de zinnetjes die Wullschlägel gebruikt om de grammatiek uit te leggen iets kunnen leren uit het dagelijks leven in 1854?: ‘Da boi, disi no wan soema kan poeloe da stoutoe na hem hede’. Wat moeten we bijvoorbeeld denken van: ‘Da oema no de da soema, disi joe denke’?

Meisjes in kindertehuis Saron van de Evangelische Broedergemeente Paramaribo (ca. 1920)

Kurzgefasste Neger-Englische Grammatik is niet geschreven voor Surinaamse schoolkinderen. Het was echt bedoeld voor Duitsers die zich het Sranan Tongo eigen willen maken. Het ging hier natuurlijk niet om 19^e eeuwse toeristen die naar Suriname gingen. Want dan zou een beetje kennis van het Nederlands of Engels ruim voldoende zijn om je in Suriname te redden. Het belang van de Duitse missionarissen om het Sranan Tongo te leren zat ‘m in het communiceren met de slavenbevolking van Suriname. De Herrnhutters, die al vanaf 1735 in Suriname actief waren, kregen pas aan het begin van de 19^e eeuw mondjesmaat toestemming om de slavenbevolking van Suriname te kerstenen. Het onderwijs vormde natuurlijk een belangrijke stap in het emancipatieproces. Het begon met het vertellen van Bijbelverhalen in het Sranan Tongo. Daarna volgden de vertalingen van Bijbelteksten die de bevolking van Suriname zelf kon gaan lezen. Dit eenvoudige grammaticaboekje is uiterst zeldzaam. Het heeft een belangrijke rol gespeeld in het emancipatieproces van de slavenbevolking van Suriname.

Carl Haarnack

zie ook:

Boeken over taal

Tori vo da Santa Bybel

Tori vo wi Masra en Helpiman

Da tori vo Pina-Wiki

Tori vo wi Masra

Verhaal van een togtje in Suriname (1823)

Tags

Dutch, Judaica

Verhaal van een togtje in Suriname (1823) geschreven is door vrouw. Dat is bijzonder omdat we bijna alleen maar oude (non-fictie) teksten over Suriname kennen die door mannen zijn geschreven. Of de dame in kwestie (helaas kennen we haar naam niet) door een andere bril naar het koloniale leven in Suriname keek, moet iedereen maar zelf beoordelen.

Jodensavanne,Suriname. Litho J.E. van Heemskerck van Beest naar G.W.C. Voorduin (1860)

De reis vindt plaats in het gezelschap van een hoge ambtenaar waardoor de ontvangst overal zeer goed is. Het reisgezelschap vertrekt om elf uur ‘s morgens vanaf de platte brug in Paramaribo. Behalve de schrijfster en haar ‘beide lieve jongens’ maken ook hun trouwe Victoria, haar Flora en ‘den voete-boy Charles’ deel uit van het gezelschap. Deze drie vormen ongetwijfeld slaven die het leven van de reizigers moesten veraangenamen. Maar er moeten meer mensen aanwezig zijn. Want na een ‘kwartieruurs’ geroeid te hebben komen ze bij de plantages Beekhuizen en Livorno. We kunnen er gerust van uit gaan dat het zware roeiwerk gebeurde door mensen die niet in het verhaal genoemd worden. Vanaf dat punt heeft men mooi uitzicht op de nieuwe huizen van de stad Paramaribo die sinds de brand van 1821 opnieuw gebouwd zijn. Om drie uur ’s middag komt het gezelschap aan op de plaats van bestemming, een plantage waar een Malthezer, ‘een beschaafd en geschikt mensch’, directeur is. Daar wordt men verkwikt met een glas wijn dat onder de schaduw van enige tamarinde- en ‘mamiabomen’ wordt genuttigd.

Boottocht in Suriname. Ets (19e eeuw)

De plantage aan de overkant van de rivier gelegen is heeft een stenen plantagehuis, dat doet denken aan een klooster of ‘regthuis’. Dat is voor Suriname zeer ongebruikelijk. Er worden wandelingen gemaakt in het bos. Daarbij gaan ‘een paar Negers’ met houwers voorop om een weg te banen door de dichtbegroeide struiken. Tijdens een ander uitstapje wordt een plantage bezocht die, volgens de schrijfster, veel overeenkomsten vertoonde met een Gelderse buitenplaats. De directeur, die hevig stottert, wordt niet bij naam genoemd maar is een zoon van een vaderlandse treurspeldichter.

Ook staat een trip naar Jodensavanne gepland. Deze is volgens de schrijfster ‘aller schilderachtigst’ gelegen, gedeeltelijk op de helling van een berg. Wij kennen de Jodensavanne alleen als een plek waar grafstenen en ruïnes stille getuigen zijn van een bewogen verleden. Maar toen woonden er nog zo’n acht gezinnen op Jodensavanne. Het gezelschap wordt ontvangen in het huis van den heer P. Daar worden zij door de man des huizes en enige andere ‘Israëlitische heren’ deftig ontvangen terwijl zijn vrouw, ‘in eene zeer vreemde kleeding’ met twee aardige kleine meisjes op de sofa wachtte. Het geheel werd omringd door een grote hoeveelheid slaven en slavinnen die, ‘op het fraaiste uitgedost en blinkende van gouden sieraden’, thee, gebak en confituren serveerden. De synagoge (Beracha Ve Salom / Zegen & Vrede, ch) die net als de huizen in 1832 door brand verwoest zou worden, werd nog gebruikt. Deze was, volgens onze ooggetuige, groot en herinnerde aan de welvaart van de stichters van deze plek. Het gezelschap luisterde naar het avondgebed dat in het Portugees werd uitgesproken. Het gedeelte van de ‘kerk’ dat voor vrouwen bestemd was werd als school gebruikt. Naast de synagoge was een ‘regtkamer’ waar vroeger recht gesproken werd. Nu kwamen de regenten van de Joodse gemeente er nog vier maal per jaar samen om over geldzaken te beslissen. Het kerkhof, waar enige grote en mooie marmeren grafzerken te bewonderen waren, was door een eenvoudig hekwerk omsloten.

Indianendans Benoit (1830)

Een bezoek aan een indianendorp viel in het water omdat de indianen (hier ‘Bokken’ genoemd) weer verder getrokken waren. Er werden voortdurend wandelingen gemaakt waar bloemen, planten en dieren de revue passeren. Aan het eind van de plantage-reis, die acht dagen duurde, werd met eb weer naar Paramaribo geroeid.

Wat dit reisverslag bijzonder maakt is dat de auteur hier niet noodzakelijkerwijs de grote geschiedenis van Suriname wil duiden of natuurkundige kennis over ons wil uitstorten. Het doel van de reis is te genieten van het mooist dat de natuur te bieden heeft. Er komen slaven in het verhaal voor (alsof het de gewoonste zaak van de wereld was en dat was het anno 1823 natuurlijk ook) maar het gaat niet over slavernij. Morele oordelen daarover ontbreken volledig. Juist de alledaagse dingen worden opgemerkt en beschreven. Ik ken bijvoorbeeld geen verslagen van mensen die de oude synagoge bezocht hebben.

Zou het niet fantastisch zijn wanneer we ergens een verslag uit een dagboek van de foetoe-boi Charles, of de slavinnen Victoria en Flora zouden vinden? Die zouden aan het verhaal toch iets  wezenlijks hebben kunnen toevoegen?

Carl Haarnack

Verhaal van een togtje in Suriname (in: Vaderlandsche Letteroefeningen. Amsterdam: G.S. Leeneman van der Kroe en J.W. IJntema, 1823)