Instructie voor de nieuwe weeskamer der colonie Surinaamen (1787).

Tags

Dutch, jurisdiction

Instructie en ordonnantie voor de nieuwe wees-, curateele-, en onbeheerde boedels-kamer der colonie Surinaamen, voor zo verre de onbeheerde boedels (&) weeskamers aanbetreft. Amstredam: Petrus Schouten (1787).

De moeilijkheid van het verzamelen van Surinamica zit hem niet zozeer in het bijeenbrengen van oude, dure boeken met rijkelijk versierde leren banden met goudopdruk. Het is voor een verzamelaar vaak veel moeilijker om eenvoudige, kleine, papieren publicaties te vinden. Dergelijke Surinamica is meestal extreem zeldzaam. Zo is het ook het geval met dit boekje met instructies en verordeningen voor wees- en onbeheerde boedelkamers van Suriname. Dit boekje telt slechts 12 tekstpagina’s. Het werd in 1787 in Amsterdam gedrukt bij Petrus Schouten, de drukker van de ‘Edele Groot Achtbare Heeren van de Colonie Suriname’. De drukkerij annex boekwinkel van Petrus Schouten was gevestigd in de Kalverstraat in Amsterdam.

Boekhandel in de Kalverstraat Amsterdam (detail, naar schilderij van Isaac Ouwater, ca. 1758-1843) – collectie Rijksmuseum

 

In dit boekje maken de directeuren van de kolonie Suriname nieuwe regels bekend die de bestiering van de boedels, die onder het beheer van de Wees- en Boedelkamer vallen, moet verbeteren. Als er iemand overleed zonder dat er sprake van een testament was of zonder erfgenamen speelde deze Kamer een belangrijke rol.

Zo worden er twee weesmeesters aangesteld. Deze krijgen de voogdij over alle minderjarige wezen in de kolonie waarvoor de voogdij niet geregeld is en over de onbeheerde boedels. Verder worden er allerlei regels vastgesteld om de belangen van de wezen te beschermen. Zo moet een weduwe of weduwnaar binnen zes weken na het overlijden van de partner aan de weeskamer een overzicht overhandigen met een inventaris van alle goederen, effecten, aandelen, kredieten en schulden die de overledene heeft nagelaten. Zo kan de weeskamer er toezicht op houden dat de minderjarige kinderen hun deel van de erfenis zullen krijgen.

Afro-Surinaams meisje bij stuiverskerkhof (toegeschreven aan Hendrik Dooyer) 1906-1913  – collectie Rijksmuseum

In de 18^e eeuw was Suriname een land waar het sterftecijfer hoog was. Dat gold natuurlijk de slavenbevolking vanwege het zware werk, de slechte voeding en de harde straffen. Maar ook de Europese kolonisten stierven bij bosjes. Dat kwam door de ongezonde leefwijze. Vooral de mannen dronken grote hoeveelheden alcohol, nuttigden te veel ongezond voedsel en gingen zich te buiten aan losbandigheid. Er werd wel gezegd dat Suriname het graf der mannen en het paradijs der vrouwen was. De 18^e en 19^e eeuwse Surinaamse kranten staan vol met overlijdensberichten van mannen die betrekkelijk vroeg overleden én met advertenties van de curatoren van onbeheerde boedels.

Een willekeurig voorbeeld: Thomas Arnoldus van Grasstek was geboren in 1785 in Warmenhuizen (NL). Vermoedelijk kwam hij na 1820 naar Suriname waar hij als gezworen klerk gaat werken bij het Hof van Civiele Justititie. Op 28-11-1828 overlijdt hij. De curator van de onbeheerde boedelskamer plaatst een advertentie in de Surinaamsche courant van 9 december 1828: “Kurators der Wees desolate de Onbeheerde Boedels Kamer dezer Kolonie, zullen op Woensdag den 10 dezer bij de Venduehouder J.E. Lyons publiek doen verkopen een Neger meisje genaamd Louisa, aankomende den Boedel T.A. van Grasstek. Paramaribo, den 9 December 1828 (J. de Heyder, gezworen Klerk)”.

Advertentie uit de Gepriviligeerde Surinaamsche Courant van 6 juni 1825

In een land waar kolonisten, die vaak over grote rijkdommen beschikten, zo snel het tijdelijke voor het eeuwige inwisselden was het beroep van weesmeester een bijzonder lucratieve bezigheid. Zo werd als de waarde van de boedel boven de fl. 2000,- was fl.15, in rekening gebracht. Daaronder, maar boven de fl.1000,-  fl. 7,- en daaronder fl.2,-. Dit zeldzame kleine papieren boekje is een stille getuige van de eeuw waarin de slavenmaatschappij hoogtijdagen beleefde. Het is jammer dat we niet weten hoe het afgelopen is met de kleine Louisa en vooral dat we haar kant van het verhaal niet kunnen horen.

Carl Haarnack

 

 

Leerrijke avond uren voor de jeugd (1819)

Tags

Dutch, fiction

Leerrijke avond uren voor de jeugd. Amsterdam : W. Brave, 1819.

Onlangs verwierf Buku Bibliotheca Surinamica op een veiling in Amsterdam een bijna tweehonderd jaar oud kinderboek: Leerrijke avond uren voor de jeugd. Het boek is door een aantal raadsels omgeven. Zo is er bijvoorbeeld geen vermelding van het verschijningsjaar. Uit onderzoek weten we dat het voor het eerst verscheen in 1819 bij uitgever Wouter Brave in Amsterdam. Over Brave (familie van Iwan Brave?) weten we niet veel meer dan dat zijn drukkerij/uitgeverij op de Zeedijk was gevestigd. Op een wijkkaart (Burgerwijk no. 1) uit ca. 1795 vinden we het wapenschild van ene Wouter Brave. Nergens in het boek wordt een auteursnaam vermeld. Het lijkt erop dat de uitgever voor deze bundeling van korte verhalen geput heeft uit bestaande publicaties. Dat weten we in elk geval zeker voor het verhaal De Gedwongen Koop waarin een Lord Pelham gedwongen wordt een wit konijntje te kopen. Dit verhaal vinden we terug in verschillende Engelse, Duitse en Nederlandse tijdschriften.

collectie:  Beeldbank Stadsarchief Gemeente Amsterdam

Maar onze belangstelling gaat uit naar slechts één verhaal uit de bundel. Het kreeg de titel mee De Tamboer. Hoofdpersoon is Koenraad Edelman die zich op twaalfjarige leeftijd vrijwillig aanmeldt bij een regiment dat op het punt staat om naar Suriname te vertrekken. Daar valt hij na aankomst direct op bij de gouverneur en vooraanstaande planters vanwege zijn levendigheid, vrolijkheid en beleefdheid (ook is hij zeer slim). Eén van de belangrijkste en welvarendste plantage-eigenaren neemt hem al snel in dienst. Hij leerde vervolgens Engels, Duits en Frans en over het reilen en zeilen van het werk op de plantage. Maar, misschien nog wel belangrijker, hij kon moeiteloos en bijzonder goed met de slaven omgaan. Als een groep opstandige weggelopen slaven de plantage overvalt, slaagt Koenraad erin zijn werkgever te beschermen door één van de slaven dood te schieten. Als beloning krijgt hij een stuk grond van de plantage waarop hij zijn eigen gewassen mag verbouwen. Als Koenraad vervolgens trouwt met de dochter van de rijke plantage-eigenaar, is zijn financiële toekomst verzekerd. Na terugkeer in Europa koopt Koenraad een ‘buitengoed’ voor zijn ouders.

Een dergelijk avontuur komen we in verschillende soorten en maten tegen in de Surinaamse literatuur. Wie naar gelijkenissen zoekt, zal bijvoorbeeld veel herkennen in het levensverhaal van Joachim Nettelbeck, die in de achttiende eeuw eeuw een aantal reizen naar Suriname ondernam. Zo heet het schip van Nettelbeck Die Hoffnung en het schip van onze Koenraad De Hoop. Het probleem is echter dat Nettelbeck zijn biografie pas in 1823 publiceerde, terwijl De Tamboer in 1819 verscheen.

De Tamboer is een voorbeeld van hoe de verhalen over Suriname in de literatuur gebruikt werden. In dit geval staat het opvoedkundige aspect voorop. De kleine Koenraad sloeg de adviezen van zijn ouders in de wind en vroeg in een brief zijn ouders om vergeving. Uit dankbaarheid stuurde hij zijn ouders een baaltje koffie en later kocht hij zoals gezegd voor hen een buitenhuis. Natuurlijk leren we hier niets over de geschiedenis van Suriname. Dit is een schoolvoorbeeld van een verhaal uit het dominante Europese perspectief. Geen woord over het leven van de slaven die op de plantage het zware werk verrichten, noch over het waarom van het weglopen van slaven.

Maar voor bibliofielen is het natuurlijk een zeldzame parel. Nog steeds vinden verzamelaars oude en onbekende boeken die we aan de Surinaamse bibliotheek kunnen toevoegen. Dit boek verscheen in twee verschillende uitvoeringen: één met gekleurde platen die 18 cent kostte; en een exemplaar met platen in zwart-wit voor de prijs van slechts 15 cent. Er verschenen een tweede en een derde druk (in de jaren ’30 van de 19^e eeuw). Toch is het boek vrij onbekend gebleven en is er niet eerder over het Surinaamse avontuur van Koen Edelman geschreven. Het aantal bibliotheken dat over een exemplaar beschikt, is op de vingers van één hand te tellen.

Carl Haarnack

 

Zie ook: Joachim Nettelbeck

 

 

 

Herinneringen mijner Reizen. Van Lennep Coster (1836)

Tags

binnenland, Dutch, travel, West-Indies

Herinneringen mijner Reizen naar onderscheidene Werelddeelen. G. van Lennep Coster. Amsterdam: J.F. Schleijer, 1836.

In de jaren 1819-1821 bezocht Van Lennep Coster, kapitein ter zee, de Nederlandse bezittingen in Afrika en het Caraïbisch gebied. In 1836 publiceerde hij het verslag van deze reis in Herinneringen mijner Reizen naar onderscheidene Werelddeelen. Hoewel Van Lennep Coster uitvoerig verhaalt over zijn avonturen in Afrika, de Nederlandse Antillen, de Noordzee en het Middellandse Zeegebied, zijn wij hier natuurlijk vooral geïnteresseerd wat hij over Suriname te vertellen heeft. Vooral de persoonlijke avonturen en observaties (zaken die we in de archieven niet terugvinden) hebben onze aandacht. Zo schrijft hij over een reisje in december 1819 met een groot gezelschap van dames en heren naar de plantage Geertruidenberg. Plantagedirecteur was ene heer Valkenaar en de administrateur was ene Veeckens. Hoewel de tentboot door zes ‘Negers’ werd geroeid, schrijft de auteur dat het gezelschap door het varen hongerig was geworden. Over het eten hoefde men niet te klagen. ’s Ochtends begon men met een kop thee om zes uur ’s morgens. Dan werd er gewandeld, gereden of gevaren om tegen 12 uur een déjeuner à la fourchette (brunch, ch) te genieten. Daarna werd er een pijp gerookt en gerust om zo de hitte voorbij te laten gaan. Om vier uur volgde dan een theetafel waarbij iedereen gekleed moest aanschuiven. Tenslotte volgde om acht uur het diner al dan niet gevolgd door dans.

Ansichtkaart plantage Geertruidenberg (ca. 1903)

Op oudejaarsdag kreeg de slavenbevolking bakkeljauw, pijpen, tabak en ‘eenige snuisterijen’, zodat ook zij nieuwjaar konden vieren, zo schrijft Van Lennep. Op nieuwjaarsdag verschenen de slaven en slavinnen, goed gekleed, en begonnen muziek te maken en te zingen en te dansen. Muziek werd gemaakt op holle boomstronken waarover een vel was gespannen, anderen sloegen met stokjes op een blok terwijl de vrouwen met kleine kalebassen schudden. De dames dronken punch gemaakt door het uitpersen van zure oranjes in een tobbe waarbij jonge rum of dram en water werden toegevoegd. De mannen dronken alleen dram. De huishoudster van de directeur trakteerde de ‘negerinnen’, zo schrijft Van Lennep, op een glas wijn en gaven zij elkaar geschenken. Hij kon de muziek en het gezang maar matig waarderen omdat hij het typeert als een ‘verschrikkelijk geraas’ dat men wel even kan aanhoren maar men er op den duur doof van kan worden.

Op een volgend bootreisje naar het Commewijnegebied, de Cottica en Perica, werden verschillende plantages bezocht: o.a. Aconoribo, Onvergenoegd, Lugtenburg, Halle in Saxen, de Eendragt en plantage Kokswoud. Op deze laatste plantage heerste grote reinheid die geheel voor rekening kwam van de directeur Confalie (Comvalius?). Deze had, hoewel hij ‘mulat’ was (zo schrijft Van Lennep), grote orde op de plantage geschapen die met smaak was aangelegd. Op plantage Kweekhoven was een ‘ouderwetse’ Duitser genaamd Stabach directeur. Deze liet hem de boom zien waar enige dagen eerder een ‘Neger’ zich opgehangen had. De oorzaak was , zo veronderstelde men, verliefdheid of jaloezie.

Opvallend is dat de auteur schrijft dat er een ‘brik’ dat onder Hollandse vlag voer in Paramaribo aankwam. Het schip vervoerde maar liefst 478 slaven die afkomstig waren van St. Thomas. Officieel was de slavenhandel sinds 1818 al verboden. Er was in Paramaribo een Gemengd Gerechtshof ingesteld dat moet toezien op naleving van dit verbod. Maar de verkoop van slaven gewoon openlijk plaats. De slaven werden naar een loods gebracht waar zij gereinigd werden. Daarna kwamen particulieren en administrateurs de ‘koopwaar’ bezichtigen. De prijzen varieerden van fl. 800,- tot fl. 1000,- per slaaf. Maar klaarblijkelijk was er grote schaarste aan slaven want er werd geloot wie er mocht kopen. Degene die won gaf de slaven hun namen en zond ze naar zijn plantage.

Van Lennep Coster besteedt veel aandacht aan de rechtvaardiging van de slavernij. Deze typisch eind 18^e/ begin 19^e eeuwse begint met de bewering dat de slaven in Suriname het eigenlijk beter hebben dan in Afrika (misschien zijn  ze wel aan de dood ontsnapt) en eindigt met de stelling dat het nog vele jaren zal duren alvorens de Afrikanen een niveau van beschaving bereikt hebben om hun broeders als mensen te beschouwen. Maar ik zal u de rest besparen.

Wel in interessant dat de auteur vlak na de grote brand van 1821 in Paramaribo was. De brand van uitgebroken in het huis van ‘de ontvanger’ Thomas dat op het Gouvernementsplein stond. Meer dan 390 huizen gingen in vlammen op. Ook de Gereformeerde kerk en de Katholieke kerk, het Hof van Politie, de Weeskamer en de Waag bleven niet gespaard. De schade werd berekend op fl. 7 a fl. 8 miljoen guldens. Velen waren geruïneerd en er was een groot gebrek aan woonruimte. De vader van de auteur, die in Paramaribo woonde en wiens huis ook verloren was gegaan, had het geluk een kamer te vinden. Deze was, zo schrijft Van Lennep Coster, door een ‘kleurling’ afgestaan. Dit werd in deze tijden van schaarste beschouwd als een teken van goedheid en vriendschap.

Carl Haarnack

Fort Zealandia (gravure uit het boek van Van Lennep)

zie ook: Vier maanden in Suriname (1915)

Almanak van Vernuft en Smaak (1793)

Tags

Dutch, Slavery

Almanak van vernuft en smaak, voor het jaar MDCCXCIII (1793). Amsterdam: Wed. J. Doll. 

We hebben  het hier vaker gehad over de afwezigheid van een debat over de slavernij in de 18e eeuw. In Engeland, Frankrijk en Duitsland vinden we tal van auteurs, wetenschappers en filosofen die zich bogen over dit belangrijke vraagstuk. Ook in de 18e eeuwse Nederlandse literatuur moeten we met een vergrootglas zoeken naar teksten waarin de auteurs zich kritisch uitlieten over het systeem van slavernij.

Maar als we dan dergelijke bronnen tegenkomen is het ook goed daarbij stil te staan en die voor een groter publiek toegankelijk te maken. Onlangs verwierf de collectie Buku Bibliotheca Surinamica op de veiling van veilinghuis Bubb Kuyper in Haarlem een exemplaar van de Almanak van vernuft en smaak uit 1793 (Amsterdam, Wed. J. Doll). In deze almanak vinden we twee prachtige kopergravures waarin de slavenhandel centraal staat.

Deze gravures zijn ‘bewerkingen’ van het bekende tweeluik over de slavernij dat George Morland (1791) een paar jaar eerder schilderde.  Beweerd Morland liet zich hiervoor inspireren door een gedicht van Williams Collins uit 1788 (maar anderen spreken dit tegen):

‘Two British captains with their barges came,
And quickly made a purchase of the young;
But one was struck with Ulkna, void of shame,
And tore her from the husband where she clung……’

Het eerste werk kreeg de titel mee Execrable Human Traffic or the Affectionate Slaves dat Morland in 1788 schilderde. Twee jaar later voege hij het schilderij African Hospitality  daar aan toe. In dit schilderij liet zien hoe Afrikanen een aantal Europeanen dat schipbreuk geleden had te hulp schoot. Dat schilderij moest het contrast met de brute onderwerping van Afrikanen tot slaven onderstrepen. Beide schilderijen werden regelmatig gecopieerd, ook in etsen en gravures, en werden ingezet om de abolitionistische beweging te ondersteunen.

George Morland (1763-1804) door Henry Robert Morland in ca. 1780 geschilderd.

Gravure uit de Almanak van vernuft en smaak (1793); gemaakt naar het schilderij African Hospitality van George Morland.

In de almanak vinden we behalve de twee gravures ook het gedicht De Slavenhandel. Van dit gedicht dat ondertekend is met de initialen T.K. (wie hier achter schuilgaat is mij onbekend. Suggesties graag naar surinamica @ gmail. com) geven we hier het eerste en het laatste strofe weer:

De Slavenhandel 

Bataven in wier fiere harten,/ De vrijheids min haer zetel bouwt,/
Die ’t stael des wreedsten dwinglands tarten/
Zijn snoode borst doorboren zoudt!/
Heel de aerde roemt dat stout vermogen,
Maer ziet met neêrgeslagen oogen,
Dat de Indiaen uw kluisters draegt;
Kunt gij die vonk der vrijheid dooven-
Uw’ evenmensch een recht ontrooven,
Waer naer gij zelf zoo hevig jаеgt?…..

[….]

Kom droog de bron van zoo veel tranen,/Schoon de eigenaer van lafheid riep;
Vergruis den boei der Afrikanen,-
Maek hen zoo vrij als God hen schiep,
Dan zal geen slaaf zijn lot vervloeken,
In moord noch oproer redding zoeken,
Of vlugten naer een zandwoestijn;
Dan zullen allen wederkeren-
Met ons den waren God vereeren,
En Neerland eeuwig dankaar zijn.

T.K

Gravure uit de Almanak van vernuft en smaak (1793), gemaakt naar het schilderij van George Morland Execrable Human Traffic of the Affectionate Slaves

 

George Morland. African Hospitality (1789). Olie op doek. Menil Foundation Collection (Houston)

Op dit schilderij zien we hoe Europeanen die schipbreuk hebben geleden liefdevol worden opgevangen door Afrikanen. Dezelfde Afrikanen die later door Europeanen als slaven verkocht zullen worden en naar West-Indische plantages versleept zullen worden.

George Morland. Execrable Human Traffick; or The Affectionate Slaves (1789). Olie op doek. Menil Foundation Collection (Houston)

Op dit schilderij zien we een tafereel, ergens op de Afrikaanse westkust, waarbij een Afrikaanse familie wordt gescheiden. Een Afrikaanse man die zijn handen gevouwen heeft wordt vastgehouden door twee Europese slavenhandelaren. Eén zwaait met een stok. De vrouw en kind van de Afrikaan worden door een andere Europeaan weggevoerd. Op de achtergrond zien we een slavenschip. Volgens Hugh Honour (The Image of the Black in Western Art, 1989, pp.181-9)  was Morlands schilderij de eerste waarop we een scene uit de slavenhandel zien. Onbekend is waar het schilderij zich bevindt maar een replica bevindt zich in de Menil Foundation (Houston, Texas).

Beide schilderijen zijn iconische beelden geworden voor de  strijd tegen de Trans-Atlantische slavenhandel. Zoals gezegd zijn deze beelden vaak bewerkt en gebruikt in anti-slavernij publicaties, zoals onze bijzondere almanak van 1793. De Nederlandse abolitionistische beweging was klein en weinigzeggend. Maar er waren desondanks, ook in de 18e eeuw tekenen van anti-slavernij krachten die weinig aan de oppervlakte komen. Dat de slavernij in Nederland pas relatief laat werd afgeschaft is waar. Maar een publicatie als deze (het gedicht De Slavenhandel en en gravures) in de Almanak voor vernuft en smaak uit 1793 is een vroege bijdrage aan het ontstaan van een abolitionistisch sentiment in Nederland dat in de 19e eeuw pas meer vorm kreeg.

Carl Haarnack

 

Corantijn-expeditie door C.C. Käyser (1912)

Tags

binnenland, Dutch, expedities, flora & fauna

Verslag der Corantijn-expeditie. Door C.C. Käyser. Leiden: E.J. Brill, 1912.

Het is nu bijna niet meer voor te stellen maar zo’n honderd jaar geleden telde de kaart van Suriname nog tal van blinde vlekken. Aan het begin van de 20^e eeuw werden er nog tal van expedities naar de binnenlanden van Suriname ondernomen. Zo had De Goeje in 1907 de Toemoek-Hoemak-expeditie, naar de Sipaliwini, uitgevoerd. Eilerts de Haan onderzocht in 1908 de bovenloop van de Suriname-rivier. Toen kon hij, door boven op een berg te klimmen, het stroomgebied zien van de Corantijn zien. In juni 1910 vertrok een expeditie onder leiding van dezelfde Eilerts de Haan (1865-1910) naar de bovenloop van de Corantijn. Andere leden van de delegatie waren K.M. Hulk, officier van gezondheid.  Besloten werd om die te bereiken via der Surinamerivier.

Collectie Surinaams Museum

De tocht via de monding van de Corantijn werd te moeizaam geacht vanwege de Wonotobo-vallen. Bijkomend voordeel om via de Surinamerivier te reizen was dat men de hulp van de ‘boschnegers’ (marrons), die daar aan de bovenloop woonden, kon inroepen. Maar liefst 32 ‘stadsnegers’, zo lezen we in het reisverslag,  maakten deel uit van de groep. Het grootste deel daarvan keert terug naar Paramaribo zodra het eerste deel van de reis er op zit en de Lucierivier bereikt wordt. Maar een aantal arbeiders blijft bij de groep. Käyser wil ook ‘de zwarte reisgenooten’ voorstellen:  Ch. Aken (voorman), H. Delprado (bootsman), M.W. Watson, J. Bruinendaal (timmerman), Ch. Kloppenburg, J. de Bis (Bes?), M. Appel (kok) en A. Dens . Normaliter bleven de arbeiders bij dergelijke ondernemingen onvermeld.

Afbeelding uit Verslag der Corantijn expeditie

Eind augustus, toen de expeditie zich een weg probeerde te banen door de dichtbegroeide bossen van de Surinamerivier naar de Lucierivier overleed Eilerts de Haan aan malaria. Kort daarvoor was één van de arbeiders, genaamd Herder, aan dezelfde ziekte gestorven. Zij werden ter plekke begraven. De leiding van de expeditie wordt overgenomen door Conrad Carel Käyser (1876–1939), militair én ontdekkingsreiziger. Over de expeditie, die nog maar net begonnen was, schreef Käyser een verslag.

Interessant is bijvoorbeeld dat overnacht wordt in het huis van de ‘leriman’ (de Herrnhutter missionaris) te Ganzee, een marrondorp dat helaas, inclusief de houten kerk met geveltoren, verdwenen is op de bodem van het stuwmeer. Ook de andere dorpen aan de bovenloop van de Surinamerivier zoals Goddo, Adawai, Fado, Aurora en Granmankondre worden bezocht. Na een moeizame tocht over de Lucierivier wordt eind december eindelijk de Corantijn bereikt. Verschillende dorpen van inheemsen (‘indianen’) worden bezocht waaronder Ajoewa. De Corantijn wordt door de inheemse bevolking Sipaliwini (Roggenrivier) genoemd. De naam Corantijn kenden zij niet. Aan de Sipaliwini wonen de Trio’s. Aan de rivier de Koetari wonen de Saloema’s. Vijf Trio’s vergezellen de expeditie-reizigers. Zij voeren zeer snel in lichte bootjes en altijd dicht tegen de oever aan, op zoek naar wild of vis. Deze worden met pijl en boog geschoten. Op 1 april 1911 kwam de expeditie bij de monding van de Corantijn aan. Vanuit Nickerie wordt per gouvernementsvaartuig “Albina” naar Paramaribo gereisd. Deze laatste ‘ontdekkingsreis’ duurde 8 ½ maand en was de zwaarste van allemaal. De laatste blinde vlekken op de kaart van Suriname waren nu ingevuld.

 

Het Verslag van de Corantijn-expeditie verscheen met verschillende illustraties, zwart-wit foto’s en een prachtige grote uitvouwkaart van de rivier. Ook is er een lijst opgenomen van woorden in de taal van de Trio’s en Saloema’s. In 1843 en 1871 voerden resp. Schomburgh en Brown al op de Corantijn, maar het duurde tot de Corantijn-expeditie van 1910-1911 dat het hele gebied in kaart werd gebracht.

 

Carl Haarnack

Johan Eilerts de Haan (1865-1910)

Verzameling van aardige en verstand opscherpende anekdoten (1814)

Tags

Dutch

Verzameling van aardige en verstand opscherpende anekdoten. Een St. Nikolaas-geschenkje voor de jeugd. Rotterdam, J. Hendriksen, [1814].

Kortgeleden werd er op een internetveiling van Catawiki een 19^e eeuws kinderboek aangeboden. Het ging hier om een bijna 200 jaar oud boekje dat als Sinterklaasgeschenk voor de jeugd bedoeld was: Verzameling van aardige en verstand opscherpende anekdoten. Een St. Nikolaas-geschenkje voor de jeugd ( Rotterdam: J. Hendriksen, 1814). Nog in juni van dit jaar werd het zelfde exemplaar op de veiling van Zwiggelaar aangeboden maar bleef daar onverkocht. Het is soms onvoorspelbaar waarom een boekje op de ene veiling blijft liggen en het op de andere veiling een veelvoud opbrengt van de oorspronkelijke richtprijs. De verzamelaar van boeken heeft nu eenmaal te maken de wonderbaarlijke en soms onbegrijpelijke wegen die boeken nu eenmaal afleggen.

‘St. Nikolaas is een plegtige en vrolijke dag voor de kinderen in ons vaderland’, zo schrijft Hendriksen in zijn Voorberigt. Het is bedoeld ter uitspanning (vermaak) voor de jeugd hoewel de opscherping van het vernuft niet vergeten is. Dat laatste kunnen we in deze tijd natuurlijk goed gebruiken. In dit ‘Sinterklaasgeschenk’ is Zwarte Piet nog in geen velden of wegen te bekennen. Het boek bevat maar liefst 219 korte, vaak grappige, anekdotes. Maar om in de Buku-collectie te worden opgenomen moet een boek natuurlijk op zijn minst een link hebben met de koloniale geschiedenis in Suriname. In dit St. Nicolaasgeschenk vinden we onder een verwijzing naar Stedman, de belangrijkste 18^e eeuwse chroniqueur van het leven in de kolonie Suriname. Het hoofdstukje heeft de titel ‘Soortgelijk’ omdat in het stukje ervoor het verhaal wordt verteld van een Doctor Wade uit Dublin. Iemand stal verschillende keren geld uit zijn kas. Hij kon de dader ontmaskeren door een geopende fles wijn tegen de deur van zijn kast te plaatsen zodat de degene die hem opendeed de wijn over zich heen kreeg.

Kapitein Stedman verzon ook een list om de dief te ontmaskeren die zijn suiker gestolen had. Daarbij maakte hij gebruik van het bijgeloof van de mensen die voor hem werkten. Suiker was in de 18^e eeuw het belangrijkste product dat de plantagemaatschappij voortbracht. Het werd soms ook gebruikt als betaalmiddel. Hendriksen schrijft dat Stedman zijn ‘negers’ bijeen riep. ‘Daarna bromde hij eenige onverstaanbare woorden uit, en maakte zulke gebaren, alsof hij een matig toovenaar was’. Stedman vertelde dat er binnen enige minuten een papegaaienveer uit de neus van de suikerdief zou groeien. Hierop verborg hij zich in zijn tent en hield iedereen in de gaten. Iedereen hield zich kalm maar er was er één die van tijd tot tijd aan zijn neus voelde. De dief was ontdekt.

John Gabriel Stedman die tussen 1772 en 1777 in Suriname verbleef. In 1796 publiceerde hij zijn Narrative of a Five Year Expedition Against the Revolted Negroes of Surinam.

Over het bijgeloof van de uit Afrika afkomstige slaven zijn veel interessante boeken geschreven. Dit boekje is zo leuk omdat hier om een adaptatie van Stedman gaat. Daarom komt dit boekje terecht in de deelcollectie van mijn verzameling die ik voor het gemak maar ‘Stedmania’ genoemd heb. Het belang van de publicatie van Stedman’s Narrative is groot. Er verschenen zoveel vertalingen en bewerkingen van dat deze nog lang niet allemaal in kaart zijn gebracht. Richard en Sally Price hebben een uitstekende poging gedaan alle edities van Stedman op te nemen in hun onvolprezen Narrative of a Five Years Expedition against the Revolted Negroes of Surinam, by John Gabriel Stedman, edited and with an introduction and notes by Richard Price and Sally Price (Johns Hopkins University Press, 1988). Maar de lijst van titels waarin stukjes uit Stedman bewerkt zijn is veel en veel langer.  De Verzameling van aardige en verstand opscherpende anekdoten van J. Hendriksen uit 1814 is er maar een voorbeeld van. In Engelse, Duitse, Franse, Zweedse, Italiaanse en Nederlandse teksten moeten er nog tientallen van soortgelijke adaptaties te vinden zijn.

Carl Haarnack

surinamica @ gmail.com

zie bijvoorbeeld ook:

Stedman & Joanna

Reize naar Surinamen (1799)

Curious Adventures

Iets over de Hindoe-vrouw door C. van Drimmelen (1912)

Tags

Dutch, hindu, india, religie, West-Indies

Iets over de Hindoe-vrouw: bijdrage tot de kennis van het leven, de zeden en de gewoonten van het volk, waartoe de Britsch-Indische immigranten in Suriname behooren. C. van Drimmelen. Paramaribo: Immigratie-Departement, 1912.

Eunoobia, Paramaribo (ca. 1908)

Misschien dat de term ‘boek’ voor deze titel enigszins overdreven is. Het werkje bestaat uit niet meer dan 15 pagina’s. Maar er zijn genoeg redenen om voor deze titel op deze plek aandacht te vragen. Doorgaans schrijven we hier over boeken die minimaal honderd jaar oud zijn. Dat betekent dat er relatief weinig aandacht is voor bijvoorbeeld de immigranten uit wat vroeger Brits-Indië heette. De vroegste titel die die betrekking heeft op de ‘Hindostanen’ in Suriname die we in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag vinden dateert van 1930 (De Britsch-Indiërs in Suriname: een korte schets benevens een handleiding voor de beginselen van het Hindi door Rudolf Karsten). Omdat er in Nederlandse bibliotheken slechts vier exemplaren van ‘Iets over de Hindoe-vrouw’ te vinden zijn mogen we dit boekje gerust zeldzaam noemen.

detail van kaart Generale Kaart van Suriname. M.D. Teenstra (Landbouw in de Kolonie Suriname, 1832)

Corstiaan van Drimmelen (1860–1935) leefde tussen 1884 en 1921 in Suriname. Hij kwam daar als luitenant en vervulde na zijn diensttijd verschillende bestuurlijke functies. Eerst was hij lange tijd districtscommissaris van Nickerie om vervolgens, in 1902,  hoofd van het departement Immigratie te worden. Hij nam deel aan een aantal wetenschappelijke expedities naar de binnenlanden van Nickerie. Hij vernoemde de waterval in de Boven-Nickerie naar zijn vrouw Blanche-Marie. In 1914 werd in Nickerie een polder aangelegd die haar naam aan hem ontleende: De Van Drimmelenpolder.

Tijdens zijn baan als agent-generaal voor de Immigratie schreef hij Iets over de Hindoe-vrouw. In Hindostan wonen, zo schrijft Van Drimmelen, niet minder dan 250 miljoen mensen. Men vindt er Hindoes, Mahomedanen, Budhisten, Animisten, Christenen en Joden. Maar meer dan drie-vierde van de bevolking belijdt de Hindoe-godsdienst. Zij geloven volgens de auteur in een opperste wezen die zij Paramatma noemen. Ook de onsterfelijkheid van de ziel maakt onderdeel uit van dit geloof. Ook het kaste-systeem (afgeleid van het Portugese ‘casta’) komt aanbod. Bovenaan de Brahmanen en de Kshattryas, gevolgd door de  Vaisyas (kooplieden en landbouwers en handwerkslieden).  De vierde groep werd gevormd door de ‘dienstbaren’, de Soedra’s. De laagste volksklasse waren de paria’s waar men straatvegers en vuilophalers.

Janki, ca. 1900

In het wetboek van Manoe staat dat een dochter gelijk is aan een zoon. Maar Van Drimmelen is er van overtuigd dat man en vrouw pas gelijk zijn als de vrouw een zoon heeft gebaard. Vaders wensen volgens hem geen dochters te bezitten omdat die later toch van iemand anders zullen zijn. Onvruchtbare vrouwen of vrouwen die alleen dochters konden baren kunnen soms verstoten worden. De opvoeding van vrouwen waarin geestelijke verzorging (onderwijs, ch) geen rol speelt vormt volgens onze auteur een obstakel op de weg naar beschaving. Ook de voorschriften met betrekking tot het huwelijk worden door hem bekritiseerd. Alle meisjes moeten worden uitgehuwelijkt, het liefst met iemand uit een hogere kaste maar in elk geval nooit met iemand van een lagere geboorte. In Noordoost-India trouwen Brahmanen uit de hoogste stand soms met tien, twintig of soms zelfs wel met honderd meisjes. En als de vrouw eindelijk getrouwd is dan is er een grote lijst met plichten en geboden. Zo eet zij nooit voor dat de man gereed is en als de ouders of familie van de man op bezoek zijn spreekt zij zeer zachtjes tegen hen. Bij het wandelen blijft zij op gepaste afstand achter haar man. Met de buitenwereld komt zij nog nauwelijks in aanraking. En als het allemaal nog niet erg genoeg is schrijft Van Drimmelen over het tragische lot van weduwen. Deze worden veracht en verwaarloosd en mogen slechts één keer per dag eten. Als gevolg van deze slechte behandeling zoeken weduwen soms hun heil in zelfmoord.

Hindostaans huwelijksgebruik. Foto: Willem van de Poll (1949) – Geheugen van Nederland

Schrijft de auteur dan helemaal niets positiefs en opwekkendst over de rol van de Hindoe-vrouw in de samenleving? Nee, ik heb er echt naar gezocht maar kon niets opbeurends vinden. Laten we hopen dat hij schromelijk overdrijft en in hoge mate generaliseert. Is dit een eenzijdige visie van een Europese bestuurder op de ‘Ander’, in dit geval de migranten uit India, die naar Suriname gelokt werden?  Zijn boekje zegt helaas niets over de specifieke positie van de Hindostaanse vrouwen in Suriname. We leren niets over de emancipatie van de Hindostaanse vrouw die zich ook in Suriname heeft voorgedaan. Het zou interessant zijn als we verhalen zouden kunnen vinden van een Hindostaanse die aan het begin van de 20^e eeuw verhalen over haar leven in Suriname aan het papier heeft toevertrouwd. Zoekt u naar dagboeken of brieven van uw Nani of uw  Adjie. En als die er niet zijn vraag ze dan het hemd van het lijf en schrijf het op: in het belang van de Surinaamse geschiedschrijving.

Carl Haarnack

Hindostaanse in Suriname, ca. 1907

 

 

surinamica @ gmail.com

De menschetende aanbidders der zonneslang. Gebr. Penard (1907)

Tags

flora & fauna, Indianen, kunst, Language, religie, West-Indies

De menschetende aanbidders der zonneslang. F.P. Penard en A.P. Penard. Paramaribo: Heyde, 1907/1908.

De broers Frederik Paul Penard (1876-1909) en Arthur Philip Penard (1880-1932), behoorden tot een welvarende familie in Suriname. Vader, Frederik Paul Penard Sr. (1801-1849), maakte een fortuin in de handel in hout. Hun moeder, Philippa Salomons (1850-1926), was mogelijk een nazaat van Alexander Salomons, vendumeester in Paramaribo. De broers gingen van jongs af aan met hun vader mee op zijn tochten door de binnenlanden van Suriname. Op jonge leeftijd werden Frederik en Arthur echter getroffen door lepra waardoor zij aan huis gekluisterd waren. Door intensieve contacten met de Caraïben (ook wel Kalihna of Kari’na) konden zij een grote ornithologische verzameling aanleggen en de taal en cultuur van de oorspronkelijke bevolking van Suriname bestuderen. Door hun ziekte werden beide blind. Desondanks publiceerden Frederik en Arthur in 1908 De vogels van Guyana (Suriname, Cayenne en Demerara), dat jarenlang hét ornithologisch standaardwerk zou blijven.

Originele papieren band van De Menschetende Aanbidders der Zonneslang (1907/1908)

Een jaar eerder verscheen De menschetende aanbidders der zonneslang, waarin de folklore en religie van de Caraïben centraal stond. In hun voorwoord schrijven de auteurs dat hun motivatie om over ‘de indianen’ te schrijven voorkomt uit het feit dat er tot dan toe alleen oppervlakkig over hen geschreven werd. Het is een ‘psychologische studie over de innerlijke gedachten, wereldbeschouwing en logica van een volk van dichters, van vrije mensen die ‘zullen uitsterven zonder ooit den blanken onderdanig te zijn geweest.’ Uitvoerig wordt stilgestaan bij de geschiedenis van de Caraïben sinds de ‘ontdekking’ van Amerika door Columbus. De Penards kennen hun klassiekers en noemen de werken van o.a. La Condamine, Von Humboldt, Brett, Schomburgck, Kappler, Van Coll en De Goeje.

Maar de echte toegevoegde waarde van de broers zit hem vooral in het feit dat zij veel verhalen die jarenlang door mondelinge overlevering bewaard bleven hebben opgeschreven. Zo kunnen wij nu lezen over de Legende van de Kanibaal-Priester, over het Gevecht van een Piaaiman met een Priestergeest, Legende van Onone, Legende van Jorobodie, Legende van den Bloeddrinkenden Neger. Deze laatste legende gaat over een zwarte man genaamd Boesibaroenoe. Hij was een verrader want hij gaf zijn ‘rasgenoten’ aan bij de blanken. Hij zoog het bloed uit zijn slachtoffers en gooide hun lichamen naar de slangengeest. Een Arrowakse piaiman, Joeni (de Geweldige) maakte hem onschadelijk door hem onderwater vast te binden. Dit verhaal, zo geven de Penards aan, gaat over Quassie van Timotibo. Deze had van de indianen de kruiden geleerd die ziekten zoals lepra konden genezen. Quassie speelde als vrijgemaakte slaaf een dubbelrol en hielp het koloniale gezag regelmatig van de plantages weggelopen slaven terug te vinden. Maar de naam Boesibaroenoe kan ook een verbastering zijn van Bos-Baron. Baron was één van de meest gevreesde leiders van de marrons in de 2e helft van de 18e eeuw.

Quassie van Timotibo 

Het boek staat boordevol met verhalen en anekdotes. We leren bijvoorbeeld ook over het voedsel, de jacht en de visserij. Het huwelijksleven van de Caraïben en  polygamie, liefde voor ouders en kinderen, opvoeding, hun drankgebruik en feesten, rituelen rond de dood, komen ook uitvoerig aan bod. Daarnaast vinden we er ook veel informatie en afbeeldingen van inheemsen en hun kunst- en gebruiksvoorwerpen zoals aardewerk en vlechtwerk. In 1908 verschenen deel II Het woord van den Indiaanschen Messias en deel III Neo-Sophia of de cirkelleer van tijd en ruimte. In 2013 werd in het Museum Volkenkunde in Leiden bij de verbouwing van de bibliotheek manuscripten bestaande uit 6500 handgeschreven fiches gevonden.  Deze bevatten waardevolle informatie over de geesteswereld van de Surinaamse ‘indianen’. De gebroeders Penard schreven in 1907 met eerbied over de geschiedenis en folkore van de oorspronkelijke inwoners van Suriname, iets wat tot dan toe ongebruikelijk was. Zij verdienen een ereplaatsje in het Surinaams museum én de Surinaamse bibliotheek.

Carl Haarnack

 

Titelblad

 

De Manja. C. van Schaick (1866)

Tags

fiction, plantages, Slavery

De Manja. Familie-tafereel uit het Surinaamsche volksleven. C. van Schaick. Arnhem: D.A. Thieme, 1866.

Hoewel deze rubriek misschien anders doet vermoeden bestaat er eigenlijk relatief weinig Nederlandse literatuur waarin slavernij het thema is. Een bijzonder klein gedeelte daarvan is geschreven door auteurs die zelf in Suriname hebben geleefd en gewoond. Deze roman van Cornelis van Schaick, De Manja, verscheen precies 150 geleden, in 1866. Van Schaick heeft vanaf 1852 meer dan 10 jaar in Suriname geleefd. Hij werd geboren in 1808 in Amsterdam en werd in 1851 door de koning benoemd tot predikant in Suriname.

Plantage in de Commewijne (G. Voorduin ca. 1860)

Dat Van Schaick zich met opgave in het culturele leven van Paramaribo stortte mag blijken uit het feit dat hij voorzitter van de vrijmetselaarsloge Concordia werd, hij schreef gedichten en proza. Ook was hij betrokken bij de oprichting van het tijdschrift West-Indië. Mede vanwege zijn grote gezin had hij het niet breed en moest hij wel wat extra geld verdienen met het schrijven van stukken. In 1864 keerde hij met zijn vrouw en acht kinderen terug naar Nederland.

Gezelschap bij de Manjaboom op plantage Morgenstond, Suriname. Anoniem, ca 1910 (collectie: Rijksmuseum)

Het verhaal in De Manja draait om de geschiedenis van de familie van de overste L. De slavin Rosalie speelt een belangrijke rol in deze familie. Zij genoot, als slavin van Missie Mathilda, een bevoorrechtte positie. Zij mocht in de ‘bottelarij’ eten wat van de tafel van de ‘Massera’ kwam. Zij hoefde niet te slapen in de ‘Negerhuizen’ maar sliep op de kamer van haar ‘pikien-Missie’ en ging als een halve dame gekleed. Ook hield Rosalie toezicht op de vrouwelijke bedienden in huis. Dit leidde natuurlijk tot afgunst en jaloezie bij andere slavinnen. De kokkin Maria heeft een plan bedacht om wraak te nemen op Rosalie. Zij heeft een plannetje om op ‘sokorati’ (chocola) die de familie iedere zondag na de kerk drinkt te vergiftigen. Rosalie moet dan, omdat zij als schuldige zal worden aangewezen, in ongenade vallen. Maar de oude slaaf James hoort toevallig van de snode plannen van Maria als zij zegt: “Kraboe-dagoe mi sa kiri joe! Joe Rosalie!” James vertelt van wat hij gehoord heeft aan zijn meester, de overste L. Hierop wordt Maria gestraft en James krijgt zijn vrijheid.

Als er tijdens een feest op de plantage ergens in de Commewijne geen champagne meer is, slaat de overste Rosalie in het gezicht. Ondanks het feit dat zij altijd heeft klaargestaan voor haar missie wordt zij door haar geminacht. Zij besluit om Mathilda uit wraak ziek te maken door haar manja’s voor te schotelen die besmet zijn. Rosalie had ze in doeken en verband van een met lepra besmette patiënt gewikkeld.  Mathilde raakte besmet met de ergste ‘boasie’ (lepra) die er was; de zogenaamde ‘natte melaatsheid’. Zij werd al snel naar de leprozenopvang Batavia gebracht waar zij snel overleed.

Verpleegden in leprozerie (ca. 1900)

De Manja is een zeer zeldzame 19^e eeuwse roman. Het verscheen in Arhem bij D.A. Thieme als 64^e deel van de Guldens-editie, een volksuitgave die voor 1 gulden werd verkocht. Maar weinig exemplaren hebben de tand des tijds overleefd. Slechts vier Nederlandse universiteitsbibliotheken hebben een exemplaar. In Suriname is er nooit een exemplaar opgedoken ( honderd jaar geleden was er zelfs niet in de Koloniale Bibliotheek een exemplaar te vinden). Het boek is bijzonder interessant omdat we er veel dialogen in tegenkomen die in het Sranan Tongo zijn weergegeven (met een Nederlandse vertaling in de voetnoot). Van Schaick heeft zich goed verdiept hebben in de taal en cultuur van de slavenbevolking. Hij geeft ons een inkijkje in het leven op de plantage, het leven van slaven, de feesten en de begrafenisrituelen. Misschien is deze roman nog wel het meest bijzonder vanwege haar kritische houding ten opzichte van slavernij. In de Nederlandse literatuur zijn dergelijk boeken maar dun gezaaid. Alleen al daarom verdiend het meer aandacht dan het de afgelopen 150 jaar heeft gekregen.

Carl Haarnack

 

Titelblad De Manja (collectie Buku BS)

Slaven en vrijen. Van Hoëvell (1854)

Tags

Dutch, Illustrated Books, plantages, Slavery

Slaven en vrijen onder de Nederlandsche wet. W.R. van Hoëvell. Zaltbommel: Joh. Noman en Zoon,  1854.

Wolter Robert baron van Hoëvell werd geboren in Deventer in 1812. Hij overleed in 1879 in Den Haag. Tussen 1837 en 1848 was hij predikant in Batavia, het huidige Jakarta in Indonesië. Van 1849 tot 1862 was hij lid van de Tweede Kamer. Na deze periode bleef hij tot zijn dood lid van de Raad van State, adviesorgaan van de regering en de hoogste bestuursrechter van Nederland.

Litho uit Slaven en Vrijen (1854)

In 1854 verscheen zijn boek Slaven en vrijen onder de Nederlandsche wet. Dit is één van de belangrijkste boeken uit de Surinaamse bibliotheek. Samen met de Max Havelaar (1860) vormt het de belangrijkste 19^e eeuwse aanklacht tegen het Nederlandse beleid in de koloniën. Met zijn publicatie beïnvloedde Hoëvell in belangrijke mate het debat over de afschaffing van de slavernij in Suriname. Hij is zelf nooit in Suriname geweest maar heeft op basis van koloniale verslagen en informanten een boek samengesteld over de erbarmelijke levensomstandigheden van de slaven in Suriname (bijna 40.000 in aantal) en de marrons die zich in de binnenlanden ophouden. Die informanten worden niet bij naam genoemd omdat, zo geeft Hoëvell aan, de kans bestaat dat zij gevaar lopen door de acties van de tegenstanders van de afschaffing van de slavernij. Het boek biedt volgens de auteur ‘alléén waarheid en niets dan waarheid voor; dat wil zeggen: van den toestand der maatschappij in Suriname, voor zooveel de slavernij betreft, heb ik een waarachtig en getrouw tafereel trachten op te hangen’.

Plantage directeur met Creolenmama en slavenkinderen

Slavernij hoort volgens hem niet thuis in een land dat zegt christelijk te zijn. Zijn boek is doorspekt met verhalen over hoe slaven soms wreed gestraft werden om kleinigheden en vaak zonder enige reden. Op de vaak ver van Paramaribo afgelegen plantages is er nauwelijks toezicht door het koloniaal bestuur en spelen zich afschuwelijke taferelen af. Zo vertelt Hoëvell over een plantage waar een kalfje dood wordt geboren. De directeur is woedend en laat de slaaf Herman straffen. Hij wordt zonder eten en drinken op de zolder van de koffieloods opgesloten. De volgende dag wordt hij gedwongen toe te zien hoe de ‘creolen-mama’, en de kinderen die aan haar toevertrouwd zijn, spijzen nuttigen en water drinken. Als de vrouw en de dochter van Herman de plantage-directeur om vergiffenis vragen probeert deze zich aan de dochter te vergrijpen. De moeder smeekt hem dat niet te doen omdat zij te jong is. De directeur neemt wraak en laat Herman een zoute haring brengen. Hongerig als hij is verslindt Herman de haring. Maar het zout brandt in zijn mond en maag. “En zijne foltering werd heviger met ieder oogenblik; en al het bloed scheen zich in zijn hoofd te verzamelen; en zijne oogen puilden hem uit het hoofd; en zijn borst hijgde van benaauwdheid en angst…” Uiteindelijk verkiest Herman uit wanhoop de dood en springt uit het zolderraam.

Herman op de zolder van de koffieloods (zie links onder de graat van de haring)

Het is eigenlijk een wonder dat dit boek bij het grote publiek vrijwel onbekend is. Het boek is uitermate zeldzaam en is alleen in de 19e eeuw herdrukt. De litho’s in dit boek zijn van een zeldzame schoonheid. Alleen daarom al zou iedere Surinamica-verzamelaar, iedere bibliotheek, het Nationaal Archief in Suriname en ook het Ninsee in Amsterdam,  een exemplaar van dit iconische boek moeten bezitten. In alle jaren dat ik boeken over Suriname verzamel ben ik het slechts twee keer tegengekomen. Zelfs de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag beschikt niet over een eerste druk.

Carl Haarnack

 

Originele uitgeversomslag van de eerste druk van Slaven en Vrijen onder de Nederlandsche Wet (1854)

 

zie ook:

Geschiedenis van Suriname door J. Wolbers

Judges, Masters, Diviners: Slaves’ Experience of Criminal Justice in Colonial Suriname