West Indisch Plakaatboek (1667-1816). Dr. J.A. Schiltkamp en Dr. J.Th. de Smidt (1973)

West Indisch Plakaatboek. Plakaten, ordonnnatiën en andere wetten, uitgevaardigd in Suriname. Deel I 1667-1761 + Deel II  1761-1816. Dr. J.A. Schiltkamp en Dr. J.Th. de Smidt (red.). Amsterdam: S. Emmering, 1973.

Wie de geschiedenis wil begrijpen kan natuurlijk zijn oor te luisteren leggen bij opa en oma. Die hebben vast boeiende en belangrijke verhalen die de moeite waard zijn om verteld (én opgeschreven) te worden. Voor de ‘bigger picture’ echter, voor wie de geschiedenis vanaf pak ‘m beet 1667 wil begrijpen, zijn opa en oma niet toereikend. Het geraamte van die geschiedschrijving wordt gevormd door de wetgeving. Door de eeuwen heen weerspiegelen de wetten de mores van het moment. In Suriname werden de wetgeving en bestuur door de Raad van Politie en Justitie uitgeoefend sinds de eerste jaren van het Nederlands bestuur. De gouverneur en de Raden namen allerlei beslissingen, gaven opdrachten, verboden van alles of gaven juist toestemming. Al die beslissingen werden in resoluties, notifikaties, waarschuwingen, publikaties, ordonnantiën of plakaten gepubliceerd. Die werden onder trompetgeluid opgehangen op het Fort, herbergen en plantages en andere plekken. In dit West Indisch Plakaatboek zijn al die wetten en plakaten, die tussen 1667 en 1816 werden afgekondigd, gebundeld.

Bijna iedere wet vertelt een boeiend verhaal over het leven in die tijd. Het is helaas ondoenlijk om al die honderden wetten en plakaten etc, in de beperkte ruimte die we in deze rubriek hebben, te bespreken. Een paar willekeurige voorbeelden leveren boeiende inkijkjes in het verleden. Zo werd er op 24 oktober 1684 een plakaat gemaakt over het merken van slaven. ‘Allen degenen die dese sullen sien ofte horen lesen saluyt’, zo beginnen bijna alle plakaten. Maar dan: het gebeurt, zo luidt de begin tekst, dat verscheidene weggelopen slaven (‘negers’) of door vijandelijke ‘indianen’ ontvoerde slaven weer terugkeren. Soms weet men dan niet aan wie deze slaven toebehoren omdat zij niet gebrandmerkt zijn. Daarom is het verplicht voor ‘alle coloniers, planters en ingesetenen van de revier Suriname, Commewine en resoorten’ die slaven houden of in dienst hebben, om hun slaven binnen drie maanden van een (brand-) merk te voorzien. Als dat niet gebeurt en als er na drie maanden ongemerkte weggelopen slaven teruggevonden worden dan zal de slaaf  verbeurd worden verklaard en geconfisceerd worden. En de eigenaar zal bovendien gestraft worden met een boete van 4000 pond suiker.

Een maand later op 9 november 1684 verschijnt er een plakaat waarin het verboden wordt om het ‘indianen’ handel te drijven in slaven, vaartuigen of letterhout. Tevens wordt het verboden dat slaven die van buiten komen niet in de stad mogen rondlopen. Als planters naar de stad komen dan moeten zij voortaan hun slaven in de tentboten achterlaten. Want er waren ‘meenighvuldige klachten’ over diefstal door deze slaven gepleegd.  

Deel I van het West Indisch Plakaatboek

Er zijn ook wetten die de gemiddelde lezer waarschijnlijk hogelijk zullen verbazen. Op 28 januari 1728 werd er een wet/plakaat afgekondigd waarin het verboden wordt ‘dat eenig blank vrouwspersoon, ongehuwd sijnde, vleeschelijke gemeenschap sal hebben gehouden met een neger’. Het was het gouvernement ter ore gekomen dat sommige vrouwen seks hadden met zwarte mannen. Dat was volgens de opstellers van deze wet ‘een groot schandaal voor de geheele colonie’. In de tekst van het plakaat wordt gesproken over ‘onnatuurlijke hoererijen en overspellen’. In de geschiedenisboeken en archieven zijn talloze voorbeelden te vinden van witte mannen die seksuele relaties onderhielden met zwarte vrouwen, meestal slaven. Soms leefden de mannen in een zg. ‘Surinaams huwelijk’ met hun ‘huishoudster’, anderen hadden wel drie of vier ‘geliefden’. De felheid waarmee het koloniaal bestuur de seksuele escapades van witte vrouwen met zwarte mannen (slaven) spreekt boekdelen.

Veel bijzonder interessante wetten en verboden, bijvoorbeeld dat slaven geen schoenen mogen dragen, vinden we in dit boek terug. Gedurende ruim tien jaar, van 1962 tot 1973, is door een flink aantal mensen aan dit project gewerkt. Het is een onmisbaar handboek voor een ieder die de geschiedenis niet van horen zeggen maar, op basis van de toen geldende wetgeving in Suriname, zelf wil bestuderen.

Carl Haarnack

Instructie voor de nieuwe weeskamer der colonie Surinaamen (1787).

Tags

Dutch, jurisdiction

Instructie en ordonnantie voor de nieuwe wees-, curateele-, en onbeheerde boedels-kamer der colonie Surinaamen, voor zo verre de onbeheerde boedels (&) weeskamers aanbetreft. Amstredam: Petrus Schouten (1787).

De moeilijkheid van het verzamelen van Surinamica zit hem niet zozeer in het bijeenbrengen van oude, dure boeken met rijkelijk versierde leren banden met goudopdruk. Het is voor een verzamelaar vaak veel moeilijker om eenvoudige, kleine, papieren publicaties te vinden. Dergelijke Surinamica is meestal extreem zeldzaam. Zo is het ook het geval met dit boekje met instructies en verordeningen voor wees- en onbeheerde boedelkamers van Suriname. Dit boekje telt slechts 12 tekstpagina’s. Het werd in 1787 in Amsterdam gedrukt bij Petrus Schouten, de drukker van de ‘Edele Groot Achtbare Heeren van de Colonie Suriname’. De drukkerij annex boekwinkel van Petrus Schouten was gevestigd in de Kalverstraat in Amsterdam.

Boekhandel in de Kalverstraat Amsterdam (detail, naar schilderij van Isaac Ouwater, ca. 1758-1843) – collectie Rijksmuseum

 

In dit boekje maken de directeuren van de kolonie Suriname nieuwe regels bekend die de bestiering van de boedels, die onder het beheer van de Wees- en Boedelkamer vallen, moet verbeteren. Als er iemand overleed zonder dat er sprake van een testament was of zonder erfgenamen speelde deze Kamer een belangrijke rol.

Zo worden er twee weesmeesters aangesteld. Deze krijgen de voogdij over alle minderjarige wezen in de kolonie waarvoor de voogdij niet geregeld is en over de onbeheerde boedels. Verder worden er allerlei regels vastgesteld om de belangen van de wezen te beschermen. Zo moet een weduwe of weduwnaar binnen zes weken na het overlijden van de partner aan de weeskamer een overzicht overhandigen met een inventaris van alle goederen, effecten, aandelen, kredieten en schulden die de overledene heeft nagelaten. Zo kan de weeskamer er toezicht op houden dat de minderjarige kinderen hun deel van de erfenis zullen krijgen.

Afro-Surinaams meisje bij stuiverskerkhof (toegeschreven aan Hendrik Dooyer) 1906-1913  – collectie Rijksmuseum

In de 18^e eeuw was Suriname een land waar het sterftecijfer hoog was. Dat gold natuurlijk de slavenbevolking vanwege het zware werk, de slechte voeding en de harde straffen. Maar ook de Europese kolonisten stierven bij bosjes. Dat kwam door de ongezonde leefwijze. Vooral de mannen dronken grote hoeveelheden alcohol, nuttigden te veel ongezond voedsel en gingen zich te buiten aan losbandigheid. Er werd wel gezegd dat Suriname het graf der mannen en het paradijs der vrouwen was. De 18^e en 19^e eeuwse Surinaamse kranten staan vol met overlijdensberichten van mannen die betrekkelijk vroeg overleden én met advertenties van de curatoren van onbeheerde boedels.

Een willekeurig voorbeeld: Thomas Arnoldus van Grasstek was geboren in 1785 in Warmenhuizen (NL). Vermoedelijk kwam hij na 1820 naar Suriname waar hij als gezworen klerk gaat werken bij het Hof van Civiele Justititie. Op 28-11-1828 overlijdt hij. De curator van de onbeheerde boedelskamer plaatst een advertentie in de Surinaamsche courant van 9 december 1828: “Kurators der Wees desolate de Onbeheerde Boedels Kamer dezer Kolonie, zullen op Woensdag den 10 dezer bij de Venduehouder J.E. Lyons publiek doen verkopen een Neger meisje genaamd Louisa, aankomende den Boedel T.A. van Grasstek. Paramaribo, den 9 December 1828 (J. de Heyder, gezworen Klerk)”.

Advertentie uit de Gepriviligeerde Surinaamsche Courant van 6 juni 1825

In een land waar kolonisten, die vaak over grote rijkdommen beschikten, zo snel het tijdelijke voor het eeuwige inwisselden was het beroep van weesmeester een bijzonder lucratieve bezigheid. Zo werd als de waarde van de boedel boven de fl. 2000,- was fl.15, in rekening gebracht. Daaronder, maar boven de fl.1000,-  fl. 7,- en daaronder fl.2,-. Dit zeldzame kleine papieren boekje is een stille getuige van de eeuw waarin de slavenmaatschappij hoogtijdagen beleefde. Het is jammer dat we niet weten hoe het afgelopen is met de kleine Louisa en vooral dat we haar kant van het verhaal niet kunnen horen.

Carl Haarnack

 

 

Surinaemen ontmaskerd. Jan Willem de Man (1776)

Tags

Dutch, jurisdiction

Surinaemen ontmaskerd, of Zakelyke beschouwing, waer aen het verval der colonie Surinaemen, thans Grotelyks toe te schryven is. Uit meest authenticque stukken bewyslyk, ten nutte der Nederlanderen aangetoond. Jan Willem Engelbert de Man. Amsterdam, Gedrukt voor rekening des aucteurs, en zyn te bekoomen, by J.A. Crajenschot [ca. 1776]

Hof van Justitie, Paramaribo (1830)

Jan Willem Engelbert de Man werd geboren op 23 december 1743 in Nijmegen. Hij was advocaat van beroep en vertrok in 1774 met het schip Margaretha Johanna naar Suriname. In 1778 publiceerde hij dit obscure boekje in Amsterdam. Het is obscuur omdat er in Nederland slechts één exemplaar te vinden. Dat bevindt zich in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Het enige andere bekende exemplaar is in het bezit van de New York Public Library. De collectie Buku Bibliotheca Surinamica moet het slechts doen met een digitale versie van www.earlydutchbooksonline.nl

In 1786 verscheen er, postuum, een ander boekje van dezelfde schrijver waarin Suriname centraal staat: De waare gesteldheid en de gebeurnissen van de colonie Surinaamen, waarin de bloei’t verval des volks en de vryheid der drukpers, ten nutte der Nederlanders aangetoond. Jan Willem Engelbert de Man. Amsterdam: by Cornelis Groenewoud, 1786.

De Man schrijft over de jammerlijke toestand waarin de kolonie Suriname zich bevindt. En dat terwijl het een ‘allerschoonst Gewest’ is dat de titel aards paradijs verdient. Met dit boekje wil hij de lezers graag vertellen wat de oorzaak is van het verval van Suriname en de lezer informeren over de ‘gebreken in de administratie van de civiele justitie’. Hiermee bedoelde hij dat de gang van zaken bij het Hof van Justitie ondoorzichtig en oneerlijk was.

In het voorjaar van 1776 had De Man een ontmoeting met Agatha Margaretha de Loeff, de weduwe van Johannes van Bergen. Zij vroeg hem om als haar advocaat op te treden in een zaak tegen haar schoonzoon, Jan Rocheteau, een vooraanstaand lid van het Hof van Civiele Justitie. Jan Rocheteau had een aanzienlijke som geld van zijn schoonmoeder in bewaring genomen of geleend.

• Plantage Vreeland, eigendom van Jan Rocheteau (collectie: Rijksmuseum)

De Man werd door de gouverneur Jan Nepveu ontboden en op een norse en bitse wijze toegesproken. Door het Hof worden De Man en zijn compagnon veroordeeld tot schorsing voor een periode van een jaar. Deze verbanning uit het ambt betekende voor De Man een aantasting van zijn eer en reputatie. Hij voelde zich als crimineel behandeld. De gezworen klerk J.E. Veira, die vanwege de afwezigheid van de heer Beeldsnijder Matroos, de rol van secretaris waarnam, las hem het vonnis voor. Verschillende zaken waarin De Man als advocaat optrad werden zodanig gemanipuleerd dat hij steeds in het ongelijk werd gesteld. In het boek worden verschillende zaken aangehaald en besproken. Zo was er bijvoorbeeld een zaak rond timmerbaas en een wisselbrief van de plantage Frederiksdorp aan de Commewijne.

Plantage Frederiksdorp

De Man, ten einde raad, besloot Suriname te verlaten en naar Nederland terug te keren. Maar omdat hij tegenwerking verwachte besloot hij een schip naar St. Eustatius te nemen en vandaar naar Nederland te vertrekken. Hij moet toch op een bepaald moment weer naar Suriname teruggekeerd zijn omdat hij op 7 september 1785 in Paramaribo, op 41-jarige leeftijd, overlijdt. Zou deze De Man de stamvader zijn van de huidige familie De Man die we in Suriname kennen? De Man heeft aan den lijve ondervonden dat het gevaarlijk om iemand, die lid is van het Hof van Justitie, voor de rechter te brengen. Wat voor goeds is er te verwachten van zo’n Hof, vraagt De Man zich af. In zijn ogen betekent deze gang van zaken uiteindelijk de ondergang van de kolonie Suriname. Het aanspannen van zaken kost grote sommen geld. De procedures duren oneindig lang en de kwaliteit van de uitspraken laat, op zijn zachtst gezegd, te wensen over. Met de publicatie van dit boekje, en de ontmaskering van wat er mis is in Suriname rond 1776, hoopt de schrijver dat aan de kwijnende positie van het land, een einde komt.

Carl Haarnack

Titelblad Surinaemen Ontmaskerd (1776). Collectie: Koninklijke Bibliotheek