Korte Beschrijving van Mr. H.C. Focke (1903)

Tags

flora & fauna, kunst, marrons, muziek, tijdschriften

Korte Beschrijving van Mr. H.C. Focke. Door C.J. Hering. Paramaribo: H.B. Heyde, 1903.

In deze rubriek zijn we niet zo tuk op competities en records. Maar dit keer kan ik het niet laten: dit ‘boekje’ telt slechts acht pagina’s en is daarmee het dunste boekje uit de Surinaamsche Bibliotheek is dat ik ken. Het is één van de weinige lofredes op één enkel individu die we in Suriname kennen.

Mr. H.C. Focke (1802-1865)       

De auteur Hering stelt dat geleerden in Europa beweren dat er in de Tropen geen geleerde of talentvolle mensen worden geboren. Maar hij probeert die theorie te weerleggen door te wijzen op de beroemde Surinamer François Le Vaillant ( auteur van Voyage de M. Le Vaillant dans l’Intérieur de l’Afrique par Le Cap de Bonne Espérance, dans Les années 1783, 84 & 85. Paris: Leroy, 1790) die, door zijn reizen door Afrika en de tekeningen die hij daar maakte, een plekje in de wereldgeschiedenis heeft veroverd. Toch bleef deze wereldberoemde Surinamer in Suriname zelf geheel onbekend. Maar dit boekje schrijft Hering om zijn ontzag en bewondering te tonen voor H.C. Focke die zijn sporen heeft verdiend op wetenschappelijk gebied. Door het schrijven van deze korte biografie probeert hij de verdiensten van Focke voor Suriname aan de vergetelheid te ontrukken.

Hendrik Charles Focke werd geboren in Paramaribo in 1802 als kind van Gerhard Focke en Wilhelmina Charlotte Esser. Na zijn schoolopleiding in Paramaribo stuurde zijn vader hem naar Nederland om Rechten te studeren. In 1827 promoveerde hij in de Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Utrecht met het proefschrift Pretio in emtione venditione. Focke mag gerust is een ware homo universalis in de traditionele zin van het woord genoemd worden. Na zijn studie in Nederland wordt hij in Paramaribo aangesteld als advocaat. Later werd hij benoemd als Auditeur bij het Militair Gerechtshof. Ten slotte werd hij President van het Collegie van Kleine Zaken (Kantongerecht). Maar behalve zijn werk als jurist heeft Focke ook veel gedaan op het gebied van Botanie ofwel Plantkunde. Als botanist heeft hij veel bijgedragen om de kennis van de Surinaamse flora te verspreiden. Zo dragen zo’n acht planten zijn naam. In 1853 schreef hij één van zijn beroemdste bijdragen: De quibusdam Orchideis Surinamensibus (Botanische Zeitung, Leipzig, von Mohl und Schlechtendal, no. 13 & 18). Behalve rechtsgeleerde en botanist was hij ook musicus, was hij betrokken bij de oprichting van Toneelgenootschap Thalia en was hij één van de oprichters van het tijdschrift West-Indië: bijdragen tot de bevordering van de kennis der Nederlandsch West-Indische koloniën (Haarlem: A.C. Kruseman, 1856). Voor dit tijdschrift schreef hij een interessante bijdrage over Neger-engelsche muziek.

‘De Surinaamsche negermuzijk’ door Focke (1856)

Maar voor degenen die zich bezighouden met het verzamelen van Surinamica zal Focke waarschijnlijk het best herinnerd worden om zijn Neger-Engelsch woordenboek dat in 1855 in Leiden verscheen.

Wat maakt dit boekje van Hering over Hendrik Charles Fock nou zo bijzonder? Het heeft een aardig fotoportret van Focke (tot op heden had ik nog geen portret van hem kunnen vinden). Het is niet alleen superdun maar het is ook superzeldzaam. Alleen de UB Leiden en het Volkenkundig Museum in Leiden beschikken over een exemplaar. Natuurlijk is Buku-Bibliotheca Surinamica ook de trotse eigenaar van een exemplaar.

Carl Haarnack

De Lantaarn voor 1796

Tags

British Guiana, muziek, plantages, tijdschriften

West-Indische Fragmenten of losse uittrekzels uit een drietal brieven, geschreeven uit de Coloniën Suriname, Demeraeij en de Berbice. Amurath-effendi Hekim-Bachi (Pieter van Woensel). De Lantaarn voor 1796.

Soms duiken op de meest onverwachte plekken en op onverwachte momenten verhalen uit Suriname op. Onlangs kreeg ik een vriendelijk mailtje van Bouwe Lunstra, eigenaar van Antiquariaat Parnassos. Hij bood mij een exemplaar aan van De Lantaarn voor 1796, een tijdschrift dat tussen 1792 en 1801 verscheen. Een klein, eigenlijk onooglijk, boekje van 9 x 12 cm met een beetje een smoezelige papieren band. Niet een boekje waar het bibliofiele hart direct sneller van gaat kloppen. De maker van dit tijdschrift was Pieter van Woensel (1747-1808), schrijver, medicus, denker en wereldreiziger. Van Woensel schreef in dit tijdschrift onder het Oosterse pseudoniem ‘Mijnheer Amurath, hoofdgeneesheer’. Van Woensel had een kritische blik en probeerde door over allerlei uiteenlopende onderwerpen commentaar te leveren de Nederlandse lezers iets van de wereld bij te brengen.

Voor ons wordt het pas interessant als we weten dat Van Woensel in 1794 de Nederlandse kolonies in Zuid-Amerika, waaronder Suriname, bezocht. In de editie van 1796 vinden we onder het kopje <Suriname>: “West-Indische Fragmenten of losse uittrekzels uit een drietal brieven, geschreven uit de Coloniën Suriname, Demarij en de Berbice”. De klachten over de ondragelijke hitte, de heftige regenbuien en de muskieten nemen we maar even voor kennisgeving aan.

Interessant wordt het als we iets over het dagelijks leven leren van een ooggetuige in Suriname. Van Woensel schrijft dat de meeste plantagedirecteuren ex-soldaten zijn die hun dienstverband uitgezeten hebben. Dit zijn volgens hem mensen van ‘geringe afkomst, van gebrekkige, verwaarloosde opvoeding en van weinig kunde.’ De echte spil in de kolonie is de administrateur die in de stad woont en soms wel twintig of dertig plantages onder zijn beheer heeft. Van Woensel schrijft over de Groot-Zondag; de dag waarop, éénmaal per jaar, op alle plantages de slaven een kledingstuk, wat stof en een hoed ontvangen. Hij noemt dit de plantage-kermis; er wordt niet gewerkt, maar gedronken en gedanst. Sommigen kunnen doormiddel van een dans anderen betoveren: relata refero. Maar deze dans is ten strengste verboden.

De verhandelingen van Van Woensel over Suriname, Demerara en Berbice zijn zeer lezenswaardig en geven ons nieuwe informatie over het plantageleven. Uiteraard is de auteur een kind van zijn tijd en zit hij tjokvol met vooroordelen. Hij heeft geen hoge pet op van de slaven en mulatten. Maar hij geeft ons wel zijn eigen beeld, hoe verwrongen dat dan ook mag zijn. En aangezien we zo weinig 18^e eeuwse ooggetuigenverslagen uit Suriname hebben is dit er ook één om te koesteren.

Carl Haarnack

Djuka, the Bush Negroes of Dutch Guiana. Morton C. Kahn (1931)

Tags

kunst, marrons, muziek, plantages

Djuka, the Bush Negroes of Dutch Guiana. Morton C. Kahn. New York: The Viking Press, 1931.

De geschiedenis van Suriname is bijzonder goed gedocumenteerd. Althans, in archieven en boeken vinden we heel veel informatie over het koloniale bestuur en de plantages, vooral de opbrengsten van koffie, suiker en katoen. Maar het gaat hier wel over historische feiten die de geschiedenis van bovenaf, die van de Europese koloniale elite, bejubelen en soms bewieroken. De geschiedenis zoals de uit Afrika aangevoerde slaven die beleefden is er weinig tot niets aan het papier toevertrouwd. En dat geldt helemaal voor de van de plantages weggelopen slaven, de marrons. Marronage vond sinds het eerste begin van de kolonisatie van Suriname door de Engelsen rond 1650 plaats. Maar het zou tot de 20^e eeuw duren voordat er serieuze studies verschenen over het leven en de cultuur van de marrons.

Morton Kahn was een Amerikaanse medicus die in 1922, 1923 en 1925 Zuid-Amerika bezocht met als doel tropische ziekten te bestuderen. Op deze reizen kwam hij in aanraking met de marrons die toen nog politiek incorrect ‘boschnegers’ (bushnegroes) heetten. Tussen  1927 en 1930 ondernam Kahn nog drie reizen naar Suriname met het doel de geschiedenis en de cultuur van wat hij de ‘Djukas’ noemt te bestuderen. Hij onderzocht vrijwel uitsluitend de Saramaccaanse ‘bush negroes’.

Kahn begint zijn verhaal bij de onmenselijk handel in slaven die begon in West-Afrika. Ook schrijft hij over de wrede martelingen van weggelopen slaven als die weer gevangen werden genomen. Aan Stedman ontleent hij het verhaal van een marron die aan een haak door zijn ribben werd opgehangen. Door zijn langdurig verblijf bij de Saramaccaanse marrons is Kahn in staat uit eigen waarneming de dansen, het gebruik van de drums, de taal, het eten, geneeskunst, magie, huwelijk en familieleven en bijvoorbeeld het houtsnijwerk te beschrijven. Het American Museum of Natural History in New York heeft naar verluidt zo’n 800 etnografische voorwerpen die Kahn uit de binnenlanden van Suriname heeft tekeningen  van houtsnijwerk, maar ook foto’s van marrons (een aantal van eigen makelij en sommige van Eugen Klein). De ‘Djukas’ hebben, zo schrijft Kahn, een gevoel voor esthetiek en beschikken in hun houtsnijwerk over een goed ontwikkelde kunstvorm.

Kahn is één van de eerste wetenschappers die grote belangstelling hadden voor de cultuur en taal van de nazaten van weggelopen slaven. Hij werd in deze traditie gevolgd door antropologen zoals Melville J. Herskovits en Frances S. Herskovits en andere wetenschappers zoals Silvia de Groot, H.U.E. Thoden van Velzen en Richard en Sally Price.

Carl Haarnack

https://bukubooks.wordpress.com/2011/08/25/suriname-folk-lore-herskovits-1936/

https://bukubooks.wordpress.com/silvia_de_groot/

West-Indië: bijdragen tot de bevordering van de kennis der Nederlandsch West-Indische koloniën (1856)

Tags

flora & fauna, Language, muziek, religie

West-Indië: bijdragen tot de bevordering van de kennis der Nederlandsch West-Indische koloniën. Haarlem:  A.C. Kruseman, 1856.

Dit tijdschrift werd opgericht door C. van Schaick, H.C. Focke, Ch. Landré, C.A. van Sypesteyn en F.A.C. Dumontier. Zij bekleedden allen vooraanstaande posities in het maatschappelijke leven in Paramaribo halverwege de 19^e eeuw en drukten hun stempel op het culturele klimaat van de hoofdstad. Cornelis van Schaick was een predikant uit Amsterdam die in 1852 naar Suriname vertrok. Hij publiceerde ook gedichten in de Surinaamsche Courant en was voorzitter van de vrijmetselaarsloge Concordia. Hendrik Charles Focke, geboren in Suriname, was advocaat en speelde ook een grote rol in het culturele leven van  Paramaribo.

Zo publiceerde hij in 1855 het Neger-Engelsch woordenboek. Landré was stadsgeneesheer en nam het initiatief De Koloniale Bibliotheek in Paramaribo op te richten. F.A.C. Dumontier was ook arts en hoofd van de Geneeskundige Dienst in Suriname. Cornelis Ascanius van Sypesteyn kennen we natuurlijk vooral als de latere gouverneur van Suriname (1873-1882). Hij voerde in 1876 de algemene leerplicht voor kinderen van zeven tot twaalf jaar in, 25 jaar voordat deze in Nederland werd ingevoerd.

Omslag tijdschrift West-Indië

De oprichters van dit tijdschrift hebben voor ogen ‘het heil, den bloei en den welvaart der kolonie te bevorderen’. Daarnaast hopen zij dat het vergoten van de bekendheid van Suriname er toe zal leiden dat degene die in ‘bekrompen omstandigheden’ in Nederland leven naar Suriname zullen komen om een beter leven te vinden. Het tijdschrift is breed van opzet, de artikelen van hoog niveau en zou best de vergelijking met het moderne tijdschrift OSO kunnen doorstaan.

Wullschlägel, hoofd van de Evangelische Broedergemeente (EBG), schreef ‘Iets over de Neger-Engelse Taal en de bijdragen tot hare ontwikkeling en literatuur.’ “De Neger-Engelsche taal wordt gewoonlijk voor zeer arm gehouden”, zo schrijft hij. Hij is het daar echter niet mee eens. Wullschlägel: “In het gewone leven weten de Negers zich vloeiend en bondig genoeg uit te drukken, dikwijls met verrassende naauwkeurigheid, somtijds zelfs korter en kernachtiger dan wij Europeanen.” Waardevol is zijn beschrijving van de belangrijkste gedrukte teksten van EBG zendelingen. Deze Moravische broeders begonnen met het vertalen van bijbelteksten in het Sranan Tongo en vervolgens met het leren lezen en schrijven aan de Creoolse bevolking van Suriname. Dit was voor groot belang voor de emancipatie van de zwarte bevolking van Suriname die nog in slavernij leefde.

Focke schreef het artikel ‘De Surinaamsche negermuzijk’. Focke is niet overal even complimenteus over de muzikale kwaliteit van de ‘op Surinaamschen bodem overgeplanten Afrikaan’. Het gezang verdient nauwelijks deze naam en is volgens hem bijzonder eentonig. Toch moeten we dit ongenuanceerde oordeel maar door de vingers zien want we krijgen er een prachtige beschrijving van zang, muziek en dans voor terug. Zo heeft hij maar liefst vier pagina’s met tekst en muziekbalken opgenomen. Hier zou een Surinaamse musicoloog toch van moeten gaan watertanden? Deze Banja-zang begint met:

“Arabi, na Pambo ben sennni njoesoe (2x). Soesoe tei! No broko hatti o: alla joe kondre de na reti ka-ba”. 

Focke: “De vrouwen vormen het koor; eene harer is de trokí-man, d.i. de toongeefster. Zij zingt de strophe eerst alleen en vervolgens herhaalt het koor het door haar gezongene, en zoo gaat het honderde malen voort…. De zangsters schudden met de Sakà’s en geven daarmede de achtsten der maat aan, of rammelen met de Joro-joro. Ook wuiven zij met doeken, en zijn daarbij in eene voortdurende golvende of heen en weer zwaaijende beweging, wanneer zij namelijk niet dansen. Het dansen geschiedt paarsgewijze, meestal één man en ééne vrouw te gelijk, bij welke zich nu en dan een derde, hetzij man of vrouw, voegt, om de dansenden eens aan te moedigen of een bewijs van goedkeuring en toejuiching te geven, en dan weder onder de omstanders terug te keren.”

Titelblad West-Indië

Andere artikelen gaan over landbouw, de kolonisatie pogingen, geneeskunde, voeding en taalkunde. Zo vinden we stukken over o.a. de Arrowakken, de geschiedenis van de Hervormde Kerk, lepra in Suriname, over De La Condamine in Suriname, houtsoorten, slangen, suikerfabricage, pinda, en nog veel meer. Het tijdschrift kende ook interessante rubriek ‘Boekaankondiging’ waar nieuw verschenen boeken werden besproken. In de rubriek ‘Aantekeningen’ was ruimte voor vragen van lezers en mededelingen en opmerkingen. In de rubriek ‘Berigten’ lezen we bijvoorbeeld dat aan de monding van de Warappa-kanaal de plantages Bremen en La Rochechateau en een militaire post en stuk van plantage Alsimo zijn weggespoeld.

West-Indië: bijdragen tot de bevordering van de kennis der Nederlandsch West-Indische koloniën heeft maar korte tijd bestaan. Tussen 1854 en 1858 verschenen acht afleveringen. De exemplaren die zich bevinden in de collectie Buku Bibliotheca Surinamica zijn gebonden in twee banden met op het titelblad 1856 en 1858. Maar in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag bevinden zich exemplaren die gebonden zijn met de jaartallen 1855-1858. Van 19^e eeuwse boeken is het al bijzonder als we ze anno 2013 nog op onze boekenplank hebben staan maar voor tijdschriften (en kranten) is dat bijna onmogelijk. Vandaar dat dit 19^e eeuwse tijdschrift uitermate zeldzaam is. Het is aannemelijk dat vrijwel alleen de ingebonden exemplaren de tand des tijds hebben doorstaan. Bijzonder aan de exemplaren in de Buku – Bibliotheca Surinamica collectie is dat deze uit de bibliotheek van C.A. van Sypesteyn afkomstig zijn. Van een gouverneur van Suriname mag natuurlijk wel verwacht worden dat hij netjes op zijn boeken, ons erfgoed, past.

Carl Haarnack