Zonderlinge briev uit Surinaemen (1767)

Tags

Dutch, geschiedenis, Slavery, travel

Zonderlinge briev, van een voornaem heer aen een zyner vrienden, geschreven uit Surinaemen… ‘s-Gravenhage: Johannes de Cros, 1767.

De Surinaamse bibliotheek zit vol met verrassingen. Onlangs bladerde ik in een oude catalogus uit 1862 (Catalogus der Surinaamsche Koloniale Bibliotheek verschenen bij Martinus Nijhoff in Den Haag). Onder sectie C werden alle boeken die onder de noemer Aardrijkskunde, Land-en Volkenkennis en Reisbeschrijvingen vallen  vermeld. Daar viel mijn oog op de even lange als intrigerende titel: Zonderlinge briev, van een voornaem heer aen een zyner vrienden, geschreven uit Surinaemen, waer in zeer naukeurig geantwoort word, op alle de bezondere vraegen aen hem uit het vaderland gedaen, nopens de uit-reize en ‘t climaet van die colonie; de besondere gesteldheyd van ’t Fort Paramaribo, Kerk-en-Burger-staat, alsmede de Coffy- en Zuikerplantagien, Gebouwen, Negers, Slaeven en Slavinnen, Levenwyzen, Gewoontens en Zeden, Vruchten, Vogelen, Vissen, Accynsen, Huishuur, Leevens-middelen enz.*)

Paramaribo, Waterkant en Fort Zeelandia (18e eeuw)

Er wordt helaas nergens auteursnaam vermeld. Het enige dat we weten is dat de auteur een ‘voornaem heer’ is die zich in Suriname bevindt. Dat hij voornaam is wordt ondersteund door de stelling dat zijn ‘Ampt’ van een ‘rijckelyk inkoomen’ is voorzien. Maar verder moeten we gissen naar de identiteit van de auteur. Eén mogelijkheid is dat er een link bestaat tussen de uitgever Johannes de Cros en  dominee J.C. de Cros die rond 1770 in Perica, Cottica en Paramaribo werkzaam was (zie: Geschiedenis van Suriname. J. Wolbers, 1871). Zou het kunnen dat de laatste in Suriname een brief schreef naar een familielid in Nederland?

Eén ding is duidelijk: degene die deze ‘brief’ schreef was in ieder geval een ingezetene van Suriname. Hierin werden antwoorden gegeven op vragen die één van zijn vrienden in Nederland aan hem stelde.  Uit eerste hand leren wij iets van hoe het leven er rond 1757 (datering aan het eind de tekst) er in Suriname uitzag. Informatie die ons nu soms triviaal voor komt maar wel kenmerkend is voor bijna alle reisliteratuur: de aandacht richt zich vooral op een vergelijking met de situatie in het moederland.

De eerste vragen hebben betrekking op het klimaat onderweg en in Suriname. De zonnestralen zijn er feller maar, zo schrijft de auteur, ‘dog met dit alles vinde ick het hier zoo benaauwt niet.’ Ook zijn er vragen die ons een beeld geven van wat de Europese 18^e eeuwer zoal bezig hield. Bijvoorbeeld: ‘Of er ook Rytuygen zyn, en van wat fatzoen’; ‘Hoe is de Nederduitse Kerk daar is?’; ‘Hoe de Nederdytse Predikant bevalt en hoeveel tractement (salaris, ch) die heeft?’; ‘Wat het pond Boter daar kost’.

Voor wie bekend is met de lekkere Surinaamse groenten en vruchten doet de vraag welke Hollandse groenten er in de kolonie te vinden zijn zoals kropsalade, peulen, appelen, peren, pruimen of aalbessen, misschien een beetje lachwekkend aan. Maar de vraag wordt door de schrijver ook aangegrepen om iets over het lokale  tropische fruit te vertellen. De ananas is voor hem de aangenaamste maar deze is niet zo gezond. De watermeloenen zijn laf van smaak maar worden bij koorts als verkoeling gegeten. De ‘Bananes, Tyer en Patates die ‘alle min of meer de smaak van een Peer of Appel hebben zouden’ worden het meest door de slaven gebruikt. En over die slavenbevolking willen we natuurlijk meer horen.

Onze voorname heer heeft in ieder geval oog voor de slaven in de kolonie (in veel 18^e eeuwse literatuur wordt er nauwelijks over gerept). Zo wordt volgens hem al het timmerwerk door ‘Negers’ gemaakt. Daaronder vindt men zeer capabele timmerbazen die een huis of plantage-gebouwen kunnen maken. Zij leren het ambacht weer aan anderen. Daarom is zo’n timmerbaas, als hij verkocht wordt vaak meer dan fl.2000,- waard. De slaven en slavinnen wonen in, wat hij noemt, ‘Negerhuyzen’: kleine houten huisjes die men achter de huizen vindt. Deze zijn met riet bedekt. Een goede kok bijvoorbeeld kan wel fl. 1000,- kosten. Een ‘Negerin’ die kan wassen en strijken of linnen kan naaien kan volgens de auteur wel fl600,- of fl.700,- opbrengen. Iedereen die in de kolonie arriveert dient zich van twee of drie slaven te voorzien die, als ze ‘eenigen bequaamheid hebben’ als snel fl.400,– of fl. 500,– per stuk kosten.

Ook krijgen we een uiteenzetting van de suikerproductie op de plantage. Dit is gevaarlijk werk. Vooral voor de slaven die het suikerriet tussen de door water aangedreven rollen moeten steken. Als men één vinger tussen de rollen krijgt kan alleen het afkappen van de hand of het snel laten vallen van de sluisdeur (waardoor het molenrad tot stilstand komt), voorkomen dat het hele lichaam door de rollen wordt geplet en het hoofd er af gerukt wordt. Eens was een zwangere (ongetwijfeld Europese) dame die het persen van het suikerriet in het ‘Moolenhuys’ ging bekijken en getuige was van zo’n vreselijk ongeluk. Dat heeft ook zij niet overleefd.

Suikermolen (Benoit, Voyage a Surinam, 1839 -collectie Buku Bibliotheca Surinamica)

Opvallend is dat, hoewel de briefschrijver oog heeft voor de slavenbevolking, hij met geen woord rept over de zware lijfstraffen en de vaak onmenselijke behandeling die slaven ten deel viel. Ook wordt er nergens melding gemaakt van de grote groep Joodse kolonisten, nog van de Synagoge. Terwijl hij wel schrijft over bijvoorbeeld de Gereformeerde- en de Lutherse kerk. Die groep ‘Lutheranen’ is vrij talrijk en bestaat het meeste uit Duitsers.

Over dit slechts 30 pagina’s tellende, in meerdere opzichten, curieuze boekje vinden we in de literatuur nauwelijks vermeldingen. Dat is misschien deels te verklaren uit het feit dat er wereldwijd slechts één exemplaar te vinden. Het bevindt zich in de bibliotheek van de Universiteit van Leiden. De geschiedenis van Suriname ligt soms verborgen in kleine kwetsbare boekjes waarvan er soms maar één enkel exemplaar bestaat.

Carl Haarnack

 

 

 

*) In de Haerlemse Courante  van 30 april 1767 vinden we een advertentie waarin de uitgever Johannes de Cros dit boekje voor 5 ½ stuiver aanbiedt.

 

Lydia Maria Child (1802-1880)

Tags

abolitionism, English, geschiedenis, Slavery, West-Indies

Narrative of Joanna, An Emancipated Slave, of Surinam. [Lydia Maria Child] Boston: Isaac Knapp, 1838

         &

The Oasis.  Mrs. Child, Published by Benjamin C. Bacon, Boston, 1834

Lydia Maria Child (1802-1880)

Onlangs werd er op een veiling in New York een bijzonder boek geveild: Narrative of Joanna, An Emancipated Slave, of Surinam (1838). Dit boek is gebaseerd op de liefdesgeschiedenis uit het bekende achttiende eeuwse standaard werk van John Gabriël Stedman: Narrative of an Expedition Against the Revolted Negroes of Surinam (1796). Deze ‘Narrative’ is hét belangrijkste ooggetuigenverslag van de slavernijgeschiedenis in Suriname dat Stedman schreef op basis van een dagboek dat hij tussen 1772 en 1777 bijhield. Stedman maakte deel uit van de troepen van kolonel Fourgeoud die, 800 man sterk, door stadhouder Willem V naar Suriname waren gestuurd, om de opstand van weggelopen slaven de kop in te drukken. Voor iedereen die de geschiedenis van Suriname wil bestuderen is dit boek verplichte kost. Voor verzamelaars vormen de verschillende edities van Stedmans verhaal (het werd vertaald in het Nederlands, Duits, Frans, Zweeds, Italiaans) én de boeken die hierop gebaseerd zijn (ik noem ze gekscherend Stedmania), dankbare verzamelobjecten.

Joanna (uit: Narrative of Joanna, 1838)

Narrative of Joanna, An Emancipated Slave, of Surinam werd samengesteld door Lydia Maria Child (1802-1880). Child was een Amerikaanse abolitionist, streed voor vrouwenrechten maar ook een schrijfster en journalist. Zij wordt gerekend tot de meest invloedrijke 19^e eeuwse Amerikaanse schrijfsters. In dit boek beschrijft zij de relatie tussen de Surinaamse slavin Joanna en Stedman die vijf jaar duurde. Zij gebruikte hiervoor stukken die Stedman over deze relatie schreef aangevuld met haar eigen commentaren. Het is één van de vroegste voorbeelden van een abolitionistische vertelling. Door deze publicatie werd de strijd voor afschaffing van de slavernij in de VS gekoppeld aan Suriname. Stedman veroordeelde zelf weliswaar de gruwelijke uitwassen van de slavernij maar was natuurlijk geen abolitionist. De Narrative of Joanna vormt volgens literatuurwetenschappers ook het begin van zg. ‘miscegenation literatuur’ waarin ‘inter-raciale’-huwelijken en sexuele relaties worden gevierd.

Geboortehuis van Lydia Maria Child

Child erkent dat Stedman ‘extremely kind-hearted’ was en het goed voor had met de Afrikanen. Zo had Stedman een slavin zweepslagen bespaard door te betalen voor het servies dat zij per ongelijk had laten vallen. Maar Child ook grijpt op verschillende momenten haar kans om Stedman te bekritiseren en terecht te wijzen. Zo meld zij dat waar Stedman spreekt over ‘rebellerende negers’ zij zich haast te zeggen dat het hier, in de geest van de Amerikaanse revolutie, in feite gaat om een ‘independent republic of coloured citizens’ die dagelijks in omvang toeneemt door de aanwas van weggelopen slaven.

De feministische stellingname van Child blijkt uit het volgende: Zij schrijft dat Stedmans huwelijk met Joanna en Stedman een oprecht eerbetoon was aan haar karakter. Toch vind ze dat hij zich te vaak verontschuldigt voor zijn gevoelens en zijn handelen, en noemt hij Joanna nooit zijn vrouw. Over de kwestie dat Joanna niet met Stedman naar Engeland gaat speculeert zij dat ze mogelijk aanvoelde dat hij zich voor haar zou schamen. Als Stedman, zo schijft Child, aarzelt om zijn liefde, admiratie en dankbaarheid jegens Joanna in Engeland te tonen, dan is hij in ieder geval man genoeg om zich te schamen, dat toe te geven.

Dit curieuze boek waarin de strijd voor de afschaffing hand in hand gaat met die voor verbetering van de rechten van de vrouw is uitermate zeldzaam. Een paar Amerikaanse universiteitsbibliotheken hebben een exemplaar. In Europese bibliotheken kon ik niet één exemplaar lokaliseren. Het exemplaar dat bij Bonhams in New York geveild werd stond in de catalogus voor US$1000,- tot US$1500,– Omdat dit een slecht exemplaar was met scheuren en zelfs ‘loss of text’ zag ik van aanschaf af.

In 1834 verscheen hetzelfde verhaal in een bundel, ook van Lydia M. Child, onder de titel The Oasis (Boston: B.C. Bacon, 1834). In deze bundel staat de abolitionistische beweging centraal. Behalve het verhaal van Joanna vinden we in dit aan de voorvechter van de afschaffing van de slavernij opgedragen boek, William Wilberforce, nog meer over Suriname. Zoals bijvoorbeeld het hoofdstuk Three Coloured Republics of Guiana. Ze bedoelt daarmee de republiek van de Oukas (Aukaners) aan de Boven Marowijne, The Seramicas (de Saramaccaners) aan de Bovenloop van de Saramaccarivier en wat zij noemt The Cotticas. De bundel staat vol met illustraties, verhalen en gedichten. Zo vinden we er The History of James Bradley, an Emancipated Slave; Scipio Africanus; The Hottentots; The Slave Trade; The Infant Abolitionist; Cornelius of St. Croix; History of Thomas Jenkins en nog veel meer verhalen over slavernij en bevrijding. Een ‘must have’ iedereen die een slavernij-collectie wilt aanleggen. De collectie Buku Bibliotheca Surinamica heeft van deze nog zeldzamere 1834 bundel een exemplaar weten te bemachtigen.

Carl Haarnack

zie ook:

https://bukubooks.wordpress.com/joana-stedman/

https://bukubooks.wordpress.com/2012/02/11/joanna2/

 

 

 

Overzicht der Geschiedenis van Suriname. J.R. Thomson (1902)

Tags

Dutch, geschiedenis, Onderwijs

Overzicht der Geschiedenis van Suriname. Door J.R. Thomson. Den Haag: 1902.

Regelmatig ontvangen wij bij Buku Bibliotheca Surinamica verzoeken om informatie over geschiedenis boeken die niet door Nederlanders maar door Surinamers zijn geschreven. Bij het bestuderen van de Surinaamse geschiedenis kan het belangrijk zijn naar het perspectief te kijken van waaruit historische bronnen zijn gemaakt of beschreven. Het aantal historici van Surinaamse komaf dat zich met de Surinaamse geschiedenis bezighoudt is klein. Aan het eind van de 19^e eeuw moeten deze historici met een vergrootglas gezocht worden. Maar ze waren er wel.

Kaart van Suriname (1789)

J.R. Thomson was zo’n Surinaamse historicus. In 1894 was hij leraar op de Openbare School voor U.L.O. Volgens de Surinaamsche Almanak van 1906 was hij in dat jaar hoofd van de Emmaschool waar maar liefst 200 meisjes les kregen. Tien jaar later was hij hoofd van de openbare Willemschool. Aan het eind van zijn loopbaan werd hij benoemd tot voorzitter van de Koloniale Staten (1920-22).

Thomson werd geboren op 28 september 1853 in Paramaribo. Zijn ouders waren Zijn ouders waren Robert Thomson en Johanna Theresia Wilhelmina Eichel (*). Hij overleed op bijna 80 jarige leeftijd in mei 1933 in Nederland. Bij zijn overlijden schreef De banier van waarheid en recht : Surinaamsch nieuws- en advertentieblad van 6 mei 1933 dat John Robert Thomson echt een kind was van en uit het Surinaamse volk en een goede Surinamer.

Cover van Thomson’s Overzicht der Geschiedenis van Suriname (1902)

Thomson publiceerde een behoorlijk aantal artikelen, pamfletten en lezingen. Eén daarvan was een Open brief aan Ds. A.E. Boers (1911). In 1909 verscheen Gouverneur Johan Jacob Mauricius op zijn lijdensweg. In 1906 hield hij een lezing met de titel Is ‘t in Suriname steeds een armoedige boel geweest? (1906).

In 1901 verscheen bij Martinus Nijhoff zijn Overzicht der geschiedenis van Suriname. In het voorwoord schrijft Thomson dat hij hoopt dat dit boek niet alleen voor schoolgebruik geschikt zal zijn maar dat ook de meer ontwikkelde lezer er aandacht voor zal hebben. Het boek is ingedeeld in vier tijdvakken: I) Van de ontdekkingen van Amerika tot den vrede van Breda  –  1492-1667; II) Van de vrede van Breda tot den Vrede van Amiens – 1667-1802; III) Vrede van Amiens tot de vrijverklaring der slaven – 1802-1863; IV) Van de vrijverklaring der slaven tot heden  – 1863 – heden.

Het boek zit vol met interessante historische feiten die de Surinaamse scholier vertrouwd moeten maken met het eigen verleden. Sommige wetenswaardigheden kwamen we niet eerder tegen in schoolboeken. In 1730, zo schrijft Thomson, bedroeg het aantal plantages ruim 400. De eerste koffiebomen werden in 1720 geplant daar een Duitser genaamd Hansbach. Volgens Thomson ontving hij ze van Gouverneur Coutier. De boompjes waren aangekweekt door de Amsterdamse burgemeester Nicolaas Witsen. Dat werpt weer eens een ander licht op de zaak. Slechts vier jaar later arriveerde de eerste Surinaamse koffie in Amsterdam.

Koffie wordt geserveerd (Paramaribo, 1899)

Maar als we een antwoord willen op de vraag óf het perspectief van Thomson nu daadwerkelijk anders was dan het dominante Nederlandse perspectief dan leent de Cojo Branti van 1832 zich daar misschien goed voor. In dat jaar brak in Paramaribo een grote brand uit. Alle gebouwen tussen de Waterkant, de Jodenbreestraat, de Maagdenstraat en de Steenbakkerijstraat, gingen in vlammen op. We kennen verschillende andere publicaties waarin de daders van deze brand, o.a. Codjo, Mentor en Present, er van werden beschuldigd chaos te creëren om zo de macht in de kolonie te grijpen. Thomson omschrijft de drie daders als ‘uit vrees voor hunnen meester ontvluchte slaven’. Daar klinkt toch iets van een verzachtende omstandigheid, zo lijkt het. Codjo, Mentor en Present hadden volgens Thomson met opzet een huis aan de Heiligenweg in brand gestoken, om zo de gelegenheid te krijgen, voedsel, ‘waaraan zij behoefte hadden’, te verkrijgen. Hij sprak ook van een ‘barbaarsch vonnis’ waarin de jeugdige brandstichters veroordeeld werden levend verbrand te worden.

Present, Cojo, and Mentor, twee dagen voor hun executie voor de brandstichting in 1833. Gerrit Schouten, Present, Cojo, Mentor (1833), inkt  op papier (Surinaams
Museum Bibliotheek)

Tussen de regels door heeft Thomson begrip voor de brandstichters die in andere publicaties (vaak door Nederlanders geschreven) worden weggezet als oproerkraaiers die de kolonie in gevaar wilden brengen. Daarmee kiest hij een ander perspectief dan het tot dan toe gangbare. Thomson kwam voort uit de Surinaamse samenleving en was er natuurlijk door gevormd. Hij was gehuwd met een vrije gekleurde vrouw, te weten Caroline Julie Samson. De moeder van Caroline werd in 1826 gemanumitteerd en kreeg de naam Floortje Mercurina van ‘t Velde (van West). Dat zal ook een rol gespeeld hebben bij zijn visie op de geschiedenis van Suriname (*).

John Robert Thomson verdient een grotere plek in de Surinaamse geschiedschrijving. Het levend houden van zijn werk door het lezen van zijn teksten, is een goed begin.

Carl Haarnack

 

(*) met dank aan Denie Kasan