Jacques Cassard (1679-1740)

Tags

Add new tag, Slavery, West-Indies, plantages, marrons, French

Vies du capitaine Cassard et du capitaine Paulin, con sous le nom de Baron de la Garde.  Adrien Richer. Paris, Chez Belin, 1789.

Geschiedschrijving is per definitie een subjectieve bezigheid. In het ene geschiedenisboek worden Codjo, Mentor en Present beschreven als gevaarlijke oproerkraaiers die de kolonie Suriname ten gronde wilden richten, in andere publicaties worden deze marrons, die verantwoordelijk waren voor de brand die Paramaribo in 1832 bijna geheel verwoestte, als verzetsstrijders en helden geroemd.

In dit boekje wordt het leven beschreven van de Franse zeeman Jacques Cassard (1679-1740). Volgens de auteur van dit zeldzame boekje moet Cassard gerekend worden tot de grootste zeehelden die Frankrijk heeft voortgebracht. Vooral zijn grote successen in het Caraïbisch gebied worden daar bij geroemd. De Franse Marine heeft, naast een aantal gebouwen, wel tien schepen in haar vloot naar Cassard vernoemd. Zijn geboortestad Nantes heeft hem vereeuwigd met een eigen straat, de Allée Cassard. Nantes was in de 18e eeuw overigens belangrijkste haven in Frankrijk voor wat betreft de slavenhandel (gevolgd door  La Rochelle en Bordeaux). Over de Franse betrokkenheid bij de Trans-Atlantische slavenhandel kunnen we overigens een hele bibliotheek vol schrijven.

Les tables de honte, par Schneider et Langrand (Musée d’histoire de Nantes)

Maar wij zouden in deze rubriek nooit over deze Fransman geschreven hebben als hij niet op enige wijze verbonden zou zijn met Suriname. Daar herinnert men zich deze Cassard op een heel andere manier. In juni 1712 werd een aanval van een aantal Franse schepen onder leiding van Cassard nog afgeslagen. Maar op 8 oktober van hetzelfde jaar verscheen hij opnieuw op de Surinamerivier. Dit keer met acht grote oorlogsschepen dit gezamenlijk over 336 stukken geschut beschikten, zo’n dertig kleinere vaartuigen en in totaal zo’n 3000 soldaten. Paramaribo werd met kanonnen beschoten en Cassard nam zijn intrek op plantage Meerzorg. De plantage-eigenaar van Meerzorg, Paul Amsincq (een uit Rouen afkomstige Hugenoot), vluchtte bijna geheel ontkleed met vrouw en kinderen de bossen in.

Gezicht op de koffieplantage Meerzorg. Door Willem de Klerk (1876) – collectie Rijksmuseum

Cassard gaf vanuit zijn nieuwe hoofdkwartier opdracht aan een deel van zijn vloot om de Surinamerivier op te varen en de plantages te veroveren. Daar was weinig weerstand. Veel plantage-eigenaren, directeuren en opzichters hadden hun plantages verlaten om in Paramaribo te helpen de aanval af te slaan. Uit angst voor de roofzucht van de Fransen hadden veel planters hun slaven opdracht gegeven om zich in de bossen schuil te houden. Soms kregen die kostbare bezittingen mee zodat de troepen van Cassard deze niet konden roven. Ook zijn er gevallen bekend waar de vrouwen en kinderen van planters aan de slaven werden toevertrouwd en deze door kreken, moerassen en bossen uit de handen van de vijand probeerden te blijven.

Plantage Palmeniribo in Suriname. Dick Valkenburg (1708) – collectie: Rijksmuseum

Suriname wordt in dit boekje de meest bloeiende kolonie in Amerika genoemd. Ze heeft haar weelde te danken aan de handel in suiker, tabak, koffie en katoen. De vruchtbare weilanden voeden talloze kuddes, de bossen zitten vol met uitstekend wild, de rivieren leveren alle soorten vis. Dat Paramaribo en de plantages niet werden platgebrand, zoals Cassard gedreigd had, was te danken aan het feit dat vertegenwoordigers van het Nederlandse koloniale gezag akkoord gingen met het betalen van een brandschatting. Op 2 oktober 1712 werd op plantage Meerzorg een overeenstemming hierover bereikt. In dit bijzondere Franse boekje wordt eufemistisch gesproken over een ‘contribution’ maar de kosten voor Suriname om van Cassard en zijn troepen af te komen waren hoog. Er wordt gesproken over een derde deel van alle bezittingen; fl. 747.350 Surinaamse guldens (fl. 682.800 Nederlands). Dit astronomische bedrag werd betaald met slaven, suiker, koperwerk, zilver, muntgeld en geldwissels (cheques) die in Amsterdam geïnd moesten worden. Zo’n 734 Afrikaanse slaven werden meegegeven en een flink aantal ‘roode slaven’ of ‘indianen’. Cassard verliet, twee maanden na met begin van zijn aanval, op 12 december met zijn geroofde buit de kolonie Suriname. Hij zette koers naar Curaçao waar hij in 1713 nog maals een forse brandschatting wist los te krijgen. De betalingen aan Cassard, die gelijkelijk over de kolonisten moesten worden omgeslagen, zorgden voor grote conflicten tussen de planters en het koloniale gezag. Maar misschien werd de grootste schade nog wel aangericht door het feite dat veel slaven, die de bossen in werden gestuurd, om ontvoering door te Fransen te voorkomen, niet naar hun plantages terugkeerden. Zij voegden zich bij de al eerder weggelopen slaven. De groep marrons was, als gevolg van de angst voor Cassard én door toedoen van de planters zelf, aanzienlijk gegroeid.

Carl Haarnack

zie ook:

https://bukubooks.wordpress.com/2015/05/10/luzac/

https://bukubooks.wordpress.com/2014/08/13/voltaire/

 

Aardrijkskunde der kolonie Suriname. J.Bueno Bibaz (1879)

Tags

Add new tag, Dutch, Onderwijs

Beknopt handboek voor de Aardrijkskunde der kolonie Suriname. J.Bueno Bibaz. Groningen: J.B. Wolters, 1881.

Behalve een voorliefde voor boeken over taal (zie: Boeken over Taal) heb ik ook een zeker zwak voor schoolboeken. Vanaf de tweede helft van de 18^e eeuw ontstonden er wel scholen in Suriname maar die waren alleen bestemd voor de kinderen van de blanke koloniale elite. Pas vanaf 1760 ontstaan er scholen die ook voor de vrije ‘zwarte en gekleurde’ jeugd toegankelijk waren. Het onderwijs aan de niet-vrije bevolking van Suriname, door de Herrnhutters (EBG) zou pas decennia later mondjesmaat worden toegestaan (zie ook: Taalonderwijs). Maar in 1876 werd de leerplicht in Suriname ingevoerd, 24 jaar voor dat er in Nederland een leerplichtwet kwam.

Band van Beknopt handboek voor de Aardrijkskunde der kolonie Suriname. J.Bueno Bibaz. Groningen: J.B. Wolters, 1881

Beknopte Handleiding van de Aardrijkskunde van de Kolonie Suriname (1879), zoals de titel van de 1^e druk van dit boekje luidde, stamt uit die vroege periode van vlak na de invoering van de leerplicht. In 1880 en 1881 (het exemplaar uit de Buku-collectie) verschenen latere edities met kleine afwijkingen in de titel. De eerste druk is zeldzaam. Alleen in de bibliotheken van de Universiteit van Amsterdam en Leiden vinden we een exemplaar. J.Bueno Bibaz was hoofd van de openbare school in Paramaribo. In het voorwoord schrijft het boek gemaakt is om te voorzien in de behoefte aan een handboek van de aardrijkskunde in Suriname. Het doel is om de kennis van de kolonie Suriname te vergroten. De auteur heeft alle informatie over plantages en gronden ontleend aan authentieke bronnen. Welke bronnen dit zijn vertelt hij er helaas niet bij.

Kinderen van de Christelijke School in Paramaribo, ca. 1895

Suriname heeft volgens Bueno Bibaz 47.300 inwoners. Daarin zijn nog niet de ‘indianen en boschnegers’ inbegrepen wier aantal op 12.000 wordt geschat. Waarom hij deze groep apart noemt is onduidelijk. Alhoewel, de schrijver schrijft niet heel vleiend over de bewoners van het binnenland. De indianen (hij onderscheidt de Caraïben, de Arrowaks, de Warraws en de Roncou-indianen) leven volgens hem in ‘natuurstaat’ en leiden een ‘volkomen zorgeloos leven’. Zij zijn goedaardig, zo schrijft hij, tenzij ze zich te buiten gaan aan sterke drank. Dan worden zij licht geraakt en zelfs wreed. De ‘boschnegers’ zijn ‘sluw’ maar hebben een ‘alleszins verklaarbaar traditioneel wantrouwen tegen de overige inwoners der kolonie’.

Caribe vrouw uit Suriname

Behalve een beschrijving van ligging, klimaat, grondgesteldheid, landbouw, rivieren en de stad Paramaribo geeft de schrijver ook een overzicht van de forten, militaire posten en de etablissementen van de Moravische Broeders en de Rooms-katholieken. Per district noemt hij de belangrijkste plantages. Zo leren we bijvoorbeeld dat het district Beneden-Saramacca zich in noordelijke richting uitstrekt van de verlaten plantage Hamburg en de verlaten post Uitkijk. Men vindt hier o.a. de plantages Kent, Caledonia, Concordia, Huwelijkszorg, Johannna Catharina, De Herstelling en Margaretha’s gift.

Dankzij Bueno Bibaz kregen de kinderen van Suriname aan het eind van de 19^e eeuw aardrijkskundig onderwijs over hun eigen land en bevolking. Het is nu één van de weinige overgebleven Surinaamse schoolboekjes uit de 19^e eeuw.

Carl Haarnack

Titelblad van Beknopt handboek voor de Aardrijkskunde der kolonie Suriname. J.Bueno Bibaz. Groningen: J.B. Wolters, 1881

Guyana. Ein Gemälde der Entdeckung und Colonisirung, des jetzigen natürlichen und politischen Zustandes, und der verschiedenen Bewohner dieses Theils von Süd-Amerika.

Tags

Add new tag, British Guiana, Illustrated Books, Slavery, Stedman

Denis, [Jean] Ferdinand. Guyana. Ein Gemälde der Entdeckung und Colonisirung, des jetzigen natürlichen und politischen Zustandes, und der verschiedenen Bewohner dieses Theils von Süd-Amerika. Pest: Hartleben, 1824.

With 6 copper engravings ( Miniaturgemälde aus der Länder- und Völkerkunde 37) [4], 414 pp. 8°. Original decorated paper binding.

The engravings show amongst others : “Manniokpresser”, “Musikinstrumente der Negersclaven”, Waffen und Schmuck der Galibis. One of the engravings “Family of Loango Negroes” is taken from Stedmans Narrative. The very rare original publishers cover is extremely rare. Suriname (Dutch Guyana) forms an essential part of this book. Stedman is mentioned as well as the rebellious slaves who fled the plantations.

Sabin 19539; ABF 1, 0301, 311-315 – Erste deutschsprachige Ausgabe dieser Reiseberichte, deren französisches Original ein Jahr davor erschienen war. Seit 1816 hatte der junge Diplomatensohn Südamerika bereist und dieses in einer Reihe von Büchern beschrieben. Vorliegender Bd. enthält historische, geo- und ethnografische Beschreibungen von Französisch-, Portugiesisch-, Holländisch-, Britisch- und Spanisch-Guyana.

(Sabin: First German edition of this travelbook of which the orginal French edition was published one year earlier. Since 1816 the son of a diplomat had traveled though South-America and published a number of books about this continent. This book deals with the historic, geo- and ethnographic descriptions of French-, Portuguese-, Dutch- British- and Spanish Guyana).

This book was acquired by Buku Bibliotheca Surinamica at the Antiquarian Bookfair, on the 2009 Frankfurter Buchmesse. This book was described in the Bookfair catalogue and offered by Antiquariat Peter Truppe in Vienna, Austria.

(Not in the Suriname-catalogus UB Amsterdam)

Proeve eener handleiding om het Neger-Engelsch. Helmig van der Vegt. Amsterdam, 1844.

Tags

Add new tag, Language

Proeve eener handleiding om het Neger-Engelsch, zoo als hetzelve over het algemeen binnen de kolonie Suriname gesproken wordt, gedurende de reis derwaarts te leeren verstaan en spreken; onmisbaar voor elken Nederlander, die zich met der woon aldaar denkt te vestigen, en zamengesteld ten dienste van jonge zeevarenden, kolonisten en van het zendingshuis te Rotterdam.

A. Helmig van der Vegt, Amsterdam, P.N. van Kampen, 1844.

Contemporary vellum. The orginal paper wrappers are included in this copy.  This is a remarkably early language book in het Sranan Tongo, especially made for the Dutch audience.

H.C. Focke, Neger-Engelsch woordenboek. Leiden, P.H. van den Heuvell (1855).

Tags

Add new tag, Language

H.C. Focke, Neger-Engelsch woordenboek. Leiden, P.H. van den Heuvell (1855).

This book was complete but it’s binding completely loose when I purchased it from an antiquarian bookseller at the Singel in Amsterdam.  A book restaurator in Krommenie used his magic make the book look like new in it’s original binding:  cloth with  blind-stamped with gilt lettering on spine. This was the first ‘Neger-engels – Dutch dictionary. Earlier  C.L. Schumann wrote the Negro Englisches Wörterbuch in 1783, but this was in German. Hendrik Charles Focke (Paramaribo 1802-1856) played an active role in the cultural life in Suriname in first half of the 19th century.  He was sent to for education and study to the Netherlands. He studied Law in Utrecht. Around 1834 he returned to Surinam where he became as a lawyer and later member of the Court of Justice. Moreover he was botanist and music expert. He had been involved in the establishment of the Thalia theatre.  He was also for a number of years editor of the Surinaamsche almanac. Nobody had deeper penetrated in the mysteries of this language, it was said.